कथा : अतीत

-शारदा पौडेल-

अाज मेरी साथी अाउने दिन । उसलाई एयरपोर्टमा नै लिन जाने विचार छ । मलाई उहीँ देख्दा त निकै खुशी हुन्छे होली । ऊ कस्ती पो भएकी होली ? यत्रा चार चार वर्षसम्म परदेशी भूमिमा बसेर अाउँदा त पक्कै केही न केही परिवर्तन भएकी होली ।

म उसलाई देख्न निकै अातुर थिएँ । दिउँसोको साढे तीन बजे ऊ त्रिभुवन विमानस्थलमा अवतरण हुने समय थियो । मलाई त्यो तीन कतिखेर बज्ला जस्तै भएको थियो । वास्तवमा कसैको व्यग्र प्रतिक्षामा समय कटाउनु भनेको पनि ज्यादै कठिन रहेछ । अाज म उसलाई भेट्ने व्यग्र प्रतिक्षामा थिएँ ।
ऊ र म बालसखा । नाम जानुका भएपनि जानु भनेर बोलाउँथेँ । उसो त उसले पनि मलाई कहिल्यै मेरो नाम भनेर बोलाएकी होइन । उसले प्राय: जसो शारा र अति नै घनिष्टता देखाउन परे शारु भन्ने गर्थी । बच्चा बेलादेखिको घनिष्टता त छँदै थियो । तरपनि अनायासै हामीमा सम्बन्धविच्छेदको अवस्था सिर्जना भयो । कारण थियो जानुको बिहे ।

शिक्षित परिवारमा जन्मेर पनि जानुले अाफ्ना पढ्ने र अगाडि बढ्ने सबै चाहनाहरुलाई तिलान्जली दिएकी थिई । उसको विहेको खबरले मेरो मन भक्कानिएको थियो । पृथ्वी नै भासिएर मलाई नै पुरे झैँ भएको थियो। एक मन उसका बुबा अामासँग झगडा गरौँ झैँ हुन्थ्यो त अर्को मन उसले बिहेलाई सहज रुपमा स्वीकार गरेकी होली झै लाग्थ्यो । त्यसैले विरोध गर्न ठिक हुँदैनथ्यो । फेरि बिहे पछि विरोधको कुनै अौचित्य पनि के नै रहन्थ्यो र ?

मान्छेले पढ्दैमा र राजनीतिको झोला बोक्दैमा मात्र बुद्धिमान नहुने रहेछ । जानू का बुबा गाउँका शिक्षित र माध्यमिक बिद्यालयमा पठाउने शिक्षक भएर पनि खै छोरीलाई पढाउनु पर्छ भन्ने भावनाको विकास गर्न सक्नु भएन । अझै समाज परिवर्तन गर्ने भनेर रातदिन राजनीति गर्दै डुल्न पनि छोड्नु हुँदैनथ्यो । घरमा आफ्नै छोरीकालागि शिक्षाको उज्यालो घामबाट बञ्चित गराउने राजनितिज्ञबाट हामी जस्ता सर्वसाधरणले के अाश गर्नु ? उसको बिहे भएको पनि वर्षौँ भयो तापनि मलाई अहिले जस्तै लाग्छ । र मन अमिलो हुन्छ ।

अाज घडीको सुई पनि किन घुम्न मानेको छैन । जतिबेला हेर्दा पनि जहाँको त्यही जस्तो मात्र । ए भगवान बल्ल साढे बाह्र । कतिखेर देखौँ जस्तै भएको छ उसलाई । हुन त जानुलाई पनि त्यस्तै भएको होला ।

म एयरपोर्टमा लिन अाउने कुरा त उसैलाई भने कै छैन । उसले मलाई त्यहाँ देख्दा पक्कै पनि अचम्मित हुनेछ ।

तर मानिसलाई समय र परिस्थितिले कठोर बनाउने रहेछ । ऊ अहिले पहिलाकी जस्ती नरम र मिलनसार छैन । समस्यासँग जुध्दाजुध्दै उसको जीवन नै साह्रो पत्थर जस्तै भएको छ । विचरीले बिहे पछि कति संघर्ष गर्नु परेको थियो । पढ्न चाह राखेकी उसले बिहे गर्दैको महिनादेखि घरबाट संघर्ष शुरु गरेकी हो । पछि संघर्षका श्रेणीहरु चढ्दै जाँदा माइती बुबा अामासम्म पुगेकी थिई । तर माइतीको सहानुभूति पाउनु भन्दा उल्टो गाली खानु परेको थियो उसले ।

एकदिनको कुरा थियो म उसलाई भेट्न उसैको घरमा गएकी थिएँ । तर ऊ माइती गएको समय परेछ । घरमा सासू र श्रीमान ढाडिएको जुका फुले झैँ फूलेर बसेका थिएँ । मलाई देख्दा उसको सारा रीस मैमाथि खन्याउन थाले । तर उसलाई सासू र श्रीमानले गाली गर्नुको पछाडि एउटा मात्र कारण थियो । त्यो हो उसले पढ्न नछोड्नु । बुहारीले पढेर छोरालाई जित्छे भन्ने सासुको चिन्ताको विषय थियो । उता श्रीमान पनि श्रीमतीले पढेकोमा खुशी थिएनन् । भित्री चिन्ताको विषय त तिन्को पनि त्यही नै थियो ।

खै सासुले के सोचिन् कुन्नि ? उसका सारा कमजोरी भनिसके पछि भनिन् – ” नानी मैले धेरै पटक त्यसलाई सुनाइसकेँ तर सुने झैँ नै गर्दिन । तिमीले एउटा कुरा भनी दिन सक्छ्यौ ” ?

” के कुरा अामा भन्नू न म सुनाइदिन्छु ” — मैले भनेँ ।

” तँलै पढ्न नछाड्ने हो भने तेरो श्रीमानले अर्को विहे गर्छन् रे भनिदेऊ है ” —- उसकी सासुले निर्धक्कसँग भनिन । मैले तिनले त्यो वाक्य भनिरहँदा त्यही भएका उसको श्रीमानको अनुहार पढ्न खोजेँ । उनमा कही कतै त्यो भनाइले प्रभाव पारेको थिएन । झन् छोरो मान्छे हुनुमा गर्व गरे झैँ लागेको थियो । अामाले सही भन्नू भएको छ या गलत छुट्टयाउन नसक्ने लोग्नेबाट जानुले कस्तो माया पाएकी होली भन्दै आफैसँग प्रश्न गर्न मन लाग्यो ।

यस्तो विरोधको पर्खालभित्र रहेर कसरी अंकुरण हुन सक्छे ऊ ? कसरी देखाउन सक्छे आफ्नो खुवी र प्रतिभा ? कसरी बढ्न सक्छे अगाडि र कटाउन सक्छे जिन्दगी ? अादि इत्यादि प्रश्नले मेरो मथिंगल खल्बलाउन थाले । त्यहाँ मलाई बस्नै मन लागेन । उठेँ र भनेँ – ” हवस् अामा म सम्झाएर भन्छु नि त अहिले जान्छु पनि ” भन्दै केही पाइला मात्रै हिँडेकी थिएँ ।

पुनः सासुले फेरि छोराको मुखतिर हेर्दै भनिन् – ” हेर बाबू अब हामीले भित्र भित्र केटी हेर्नुपर्छ । यस्ती जर्कटीबाट घर हुँदैन । घरको काम भन्दा पढन मन गरेर हुन्छ ? बिहे गरेपछि त घर भनेर पढाइ सढाइ छाडेर बस्नुपर्छ । अब त्यसका किताब फेरि पनि देखेँ भने जलाइदिन्छु ।”

मैले नजानिँदो पाराले उसको श्रीमानको अनुहार फेरि नियालेँ । उसको अनुहारमा कान्ति छाएको थियो । मानौँ उसले ठूलो युद्धमा विजय हासिल गर्दैछ ।
कठै जानु तेरो भाग्य ? मलाई त्यसैको भाग्यमाथि प्रश्न चिन्ह लगाउन मन लाग्यो । पढेको शिक्षित शिक्षक र राजनिती गर्ने कार्यकर्ता बाबुकी छोरी तँ अाज मात्रै पढ्नका लागि संघर्ष गर्दैछेस् ।

मलाई झन् उसैलाई नदेखिकन घरमा फर्कन मनै लागेन । त्यसैले साइकलको हेन्डील उसैको माइतीघरतिर मोडेँ । केही समयपछि उसको माइतीमा पुगेँ । बुबा अामा दाजुभाइ सबै त्यहीँ हुनुहुन्थ्यो । तर जानु भने थिइन ।

” अामा जानू खै त ” – प्रश्न गरेँ । उसैको घर होली नि – ठसक्क पर्दै भन्नू भयो ।” घरमा गएको तर थिइन त ” — मैले भनेँ ।

” कता मोरी त नि , यस्ता छोरी जन्मन भन्दा त गर्भमा नै तुहिएको भए हुने । गर्भ खेर गयो भनिन्थ्यो चित्त बुझाइन्थ्यो ” — अामाले भन्नू भयो।

” खुब मेरी छोरी भन्थिस् नि , देखिस् ? तँ गतिली भएको भए पो छोरी पनि गतिली हुन्थी । मरे हुन्थ्यो नि बरु । बाँचेको देख्न भन्दा त । कहीँ कतै मरि रे भनेको सुन्न पाए हुन्थ्यो । दुनियाँका छोराछोरी मरेको खबर अाउँदा यो राक्षेस्नी मरेको खबर किन अाउँदैन ।” —- बुबाले अामातिर हेर्दै अाफ्नो प्रतिशोध व्यक्त गर्नुभयो ।

दाजुभाइ केही बोलेका थिएनन् । सानो भाइ अलिपरबाट सुन्दै थियो र नजिकै अाउँदै भन्यो । ” दिदी त गणित पढ्न सरको घरमा गएकी छ । कान्छा कसैले सोध्यो भने दिदी यही छ भन्दै है भन्थी ” । कान्छाको कुराले सबैले मुखामुख गरे ।

यसरी पढ्ने चाहना राख्ने छोरीको बिहेले बुबालाई किञ्चित पश्चाताप थिएन । बाहिरी दुनियाँका छोराछोरीलाई पढ पढ्नु पर्छ । छोरीले पढे नै समाज परिवर्तन हुन्छ भन्दै हिड्ने बाबुको मुखबाट पढ्छु भन्ने छोरीका विरुद्धमा गाली वर्षेका थिए ।

जे जस्तो गरेपनि अाखिर समस्यासँग जुध्न यही छोरी मान्छे नै किन पर्छ ? मलाई त्यहाँ धेरै बेर बस्न पनि मन लागेन । र जान्छु भन्दै हिँडेँ ।
बाटाभरि उसैका बारेमा मात्रै सोच्न मन लाग्यो । र फेरि भन्न मन लाग्यो “अभागिनी जानू “। तँलाई भेट्ने चाह त्यत्तिकै भयो ।
त्यसपछि हाम्रो भेट करिव दस वर्षपछि भएको थियो । त्यतिखेर पनि उसको अनुहारमा खासै खुशी देखेकी थिइन । पातली दुब्ली शरीर पनि पतेराले चुसे जस्तै । उसको शरीमा लगाएका कपडा पनि लौरीलाई झुम्रो बेरे झैँ देखिन्थ्यो ।

उसलाई देखेर मेरा अाँखाबाट अाँसु खस्न थाले । म रोएको देखेर उसले सम्झाउँदै भनी “- नरो शारा , जीवन भनेको संघर्ष हो । संघर्षभित्र जीउन सिक्नुपर्छ । हिम्मत कहिल्यै हारेर पछाडि हट्ने काम गर्नु हुँदैन । सबैका सामु संघर्षको मिठो फल खान सक्ने उद्देश्य लिएर बढ्नु पर्छ । मेरो जीवनमा अझै केही वर्ष संघर्ष गर्न बाँकी छ । अझै गर्छु । तँ रोएर मेरो मनस्थिति कमजोर बनाउने प्रयास नगर । दे मलाई हिम्मत र हौसला ।
जुन हौसलाले मेरो लक्ष्य प्राप्त गर्न सकुँ ।

यसै क्रममा उसले संघर्षभित्र पढेर नै अाई ए पास गरेको बताएकी थिइ । त्यतिबेला मलाई सासू र बूढाका बारेमा सोध्न मन लाग्यो र सोधेँ ।” अोई तेरो बूढोले बिहे गरे त “?

उसले फिस्स हाँस्दै भनी – ” सोचे जस्तो सजिलो हुँदैन शारु बिहे गर्ने भन्ने कुरा । मलाई बिहे गर्ने भनेर के गरेनन् भन्न ? छोडपत्र धरी मागेका थिए । मैले हाँसी हाँसी हुन्छ भनेँ । अहिले भर्खरै हस्ताक्षर गर्छु पेपर लेऊ भन्दा पछि हटे । यो सब मलाई पढ्न छुटाउने बहाना थियो । तिमीले बिहे गर भनेर केही समय माइत गएर बसेँ । माइतमा बस्दा बाबा र अामाको टोकाँसो कति खाएँ खाएँ । अामाले ला खाएर मर भनेर मुसाको विषको पोकासमेत मेरो छेउमा फाल्नुहुन्थ्यो भने बाबाले डोरी त कति पटक हो कति पटक । फेरि बाबाले मलाई घर पठाउन पञ्च भलादमी जोडेर कचहरी लगाउनु भएन कि के गर्नु भएन र ? जसले जे गरेपनि मैले हिम्मत हारिन । जति जति बुबा अामाका गालीका वर्षा हुन्थेँ त्यति नै मलाई संघर्ष गरेर बाँच्ने उर्जा प्राप्त हुन्थ्यो। त्यसैले शारु जीवनमा हिम्मत हार्न होइन हिम्मत बढाउन सक्नुपर्छ । अहिले छोराछोरी भएपनि अझै मेरो संघर्ष बाँकी छ । यो संघर्ष मेरो फाइदाको लागि हो त ? हेर अहिले जागिर खाएर त्यो पैसा घरलाई भएको छ कि मलाई ? मान्छेले कुरा नबुझ्नाले मैले सारा झेल्नु परेको हो बुझिस् । बुबा अामाले पनि तेरो के हो चाह भनेर कहिल्यै सोधेनन् । देखेपछि गाली गरेरै तह लगाउने जस्तो गरे । हुन त जन्म दिने बाबू अामा भगवान सरह हुन भन्छन् ।तर मेरालागि के सरह भए विचार गर त शारु “?

उसका कुराले म रोएकी थिएँ । मन थाम्नै नसकेर हिक्क हिक्क भएको थियो । म त्यसको ठाउँमा भएको भए सायद अामाले दिएको बीस पिएरै मर्थेँ होला। वा बुबाले दिएको डोरीले झुन्डिएर । तर तँ महान होस् जानू तँ महान होस् ।

अाबुई उसैका बारेमा सोच्दासोच्दै त समय कति छिटो बितेछ । तीन बज्नै अाँटेछ । म एयरपोर्ट जानको लागि तयार भएँ र मोटरसाइकल झिकेर स्टार्ट मात्रै गर्न अाँटेकी थिएँ । मोबाइलको घण्टी बज्यो , उठाएँ । जानुको बुढाको रहेछ । उनले मलाई जानू अाउने कुरा जानकारी दिएका थिए । मैले थाहा नपाए झैँ गरेँ । र लागेँ एयरपोर्ट तिर ।

म जाँदा उसका छोराछोरी श्रीमान ,सासू बुबा अामा सबै जम्मा भैसकेका रहेछन् । केहीछिनमा नै ऊ चढेको जहाज अायो । भित्रको सबै चेकिङ सकेपछि जानू मुस्कुराउँदै बाहिर अाई भने उसको श्रीमान , छोराछोरी सासू लगायत बाबुअामा हर्षका अाँसु चुवाएर अंकमाल गर्न थाले । मलाई भने पछाडि बसेर हेरिरहन मन लाग्यो र सोच्न मन लाग्यो उसको जिन्दगीको अतीत। (फेसबुकको कथा ग्रुपबाट साभार)

(तपाईँसित पनि यस्तै कथा, लघुकथा छ र माइसंसारमार्फत् बाँड्न चाहनुहुन्छ भने पठाउनुस् [email protected] मा)