DNA एउटा भाषा हो ! (अन्तिम भाग)

अघिल्ला लेखहरुमा DNA र Protein को चर्चा भयो। DNA को काम तथा बनौट अझ ब्यापक रुपमा बुझ्नको लागि RNA (Ribonucleic Acid) पनि बुझ्न जरुरी हुन्छ। RNA रासायन को हिसाबले DNA भन्दा सानो हुन्छ, तर यो पनि एउटा Macromolecule हो। यसले DNA अणुमा भएको सूचना र निर्देशन अनुसार protein हरु बनाउदछ। सरलीकरण गरी भन्नु पर्दा DNA ले रासायनिक प्रतिक्रियाको माध्यमले RNA बनाउँछ भने, RNA ले पनि त्यही प्रक्रियाबाट विभिन्न Protein हरु बनाउँछ, अनि फेरि, जीवित प्राणीमा उत्पन्न हुने protein enzymes हरुको रासायनिक प्रतिक्रियाबाट DNA बन्दछ। यस प्रकार DNA, RNA र Protein हरु नै हरेक जीवकोषका आधार (building blocks) हुन्।

यहाँनिर शुरुको जीवकोष (cell) कसरी बन्यो भन्ने प्रश्न उठ्न सक्छ। निरन्तरको अनुसन्धानले हामी त्यथ्यको एकएक पाइला नजिक पुगिरहे पनि अहिलेसम्म पनि पृथ्वीमा सर्बप्रथम जीवको उत्पत्ति कसरी भयो भन्ने कुरा ठ्याकै प्रामाणिकरण गर्न भने सकेका छैनौ। क्रमिक बिकासको सिद्दान्तले २० वोटा amino acid हरुको आकस्मिक संयोगले प्रथम विशिस्ट प्रकारका proteins बनेको र तिनै proteins बाट अन्ततः Simple cell बनेको हुनु पर्छ भन्ने परिकल्पना गरेको छ।

“Proceeding of the National Academy of Sciences” नामक Journal मा सन् २०१३ मा प्रकाशन भएको Florida State University College of Medicine का प्राध्यापक Michael Blaber र उनको समूहले, १७ बर्ष लगाएर बिकास गरेको खोज तथा अनुसन्धान बिधिमा आधारित भै, ३ बर्षसम्म गरेको अनुसन्धानमा १० वोटा amino acid हरु करिब ४ अरब (4 billion) बर्ष पहिले नै अस्तित्वमा रहेको र तिनीहरुमा high-salt environment मा पनि foldable proteins बनाउन सक्ने क्षमता भएको हुनु पर्छ भन्ने कुराको भरपर्दो तथ्यांक प्रस्तुत गरिएको छ। उनीहरुको अनुसन्धानले यिनै १० वोटा proteins हरुले नै लगभग ३.५ देखि ३.९ अरब बर्षको अन्तरालमा प्रथम जीवमा metabolic activity ल्याएको हुनु पर्छ भन्ने अनुमान लगाएको छ। वास्तवमा यो अनुसन्धान क्रमिक बिकासको सिद्धान्तमाथिको एउटा थप प्रगतिशील कदम हो।

Simple cell सुन्दा साधारण जस्तो लागे पनि यसको बनौट एउटा विशाल आधुनिक शहर जस्तै हुन्छ। जसरी एउटा विकसित शहरमा कडा शान्ति सुरक्षा, भरपर्दो यातायात र संचार व्यवस्था, अविछिन्न बिद्दुत आपूर्ति, सिनित्तको फोहर मैला ब्यबस्थापन आदि, र तिनीहरु सबैको उचित संयोजन र ब्यबस्थापन गर्न चुस्त प्रशानिक संयन्त्र हुन्छ, त्यसरी नै Simple cell मा पनि आफूलाई आवश्यक पर्ने बिभिन्न रासायनहरु उत्पादन गर्ने, एकदमै साना नालीहरु मार्फत आफूलाई चाहिने तत्व लिने र विकार निष्काशन गर्ने, DNA बाट प्राप्त लाखौँ सूचना र निर्देशनहरु RNA मार्फत आफै भित्र र अन्य कोषहरुसंग संचार गर्ने लगायतको एकदमै जटिल तर ब्यबस्थित र उच्चकोटीको संयन्त्र तथा प्रणाली हुन्छ।

हुन त सबै कोषहरु उस्तै building blocks बाट बनेका हुन्छन, तर तिनीहरुको काम DNA को निर्देशन अनुसार फरकफरक हुन्छ। कुनैले शरीरका बिभिन्न भागमा अक्सिजन लैजान्छन, कुनैले खाना पाचन गर्दछन, कुनैले शरीरबाट विकार निष्काशन गर्दछन, कुनैले रोगको प्रतिरोध गर्छन, कुनैले सूर्यको किरणलाई शक्तिको रुपमा बदल्छन, कुनैले आँखा, कान, नाक छाला आदि बाट मस्तिष्कमा संकेत लैजान्छन, कुनैले आफू जस्तै कोषहरू बनाउने र विभाजन गर्ने काम गर्छन आदि इत्यादि। यसको अतिरिक्त कोषहरुमा हुने प्लाज्मा मेम्ब्रेन भन्ने यस्तो विशिस्ट तत्व हुन्छ की जसले कोषभित्र प्रवेश गर्न खोज्ने हरेक कुरालाई हजारौ ठाउँमा चेकजांच गरेर कोषलाई आवश्यक तत्वहरुमात्र भित्र जान अनुमति दिन्छ तर, अनावश्यक सबै तत्वहरुलाई भित्र जानबाट रोक्दछ।

कोषहरु जीवित रहनको लागी कोषमा असंख्य protein तत्वहरुको उपस्थिति र तिनीहरुको रासायनिक प्रतिक्रिया आवश्यक पर्दछ। एउटा protein बन्न हजारौं amino acid का अणुहरुको जथाभाबी होइन की शृंखलाबद्ध संयोगको आबश्यकता पर्दछ। यस्तो जटिल शृंखलामा कुनै बेहिसाबको (unlimited or infinite) संयोग भयो भने, अथवा गल्ती (error) भयो भने कोषले जीवन धानिने उचित तत्व प्राप्त गर्न सक्दैन र, परिणामस्वरूप अस्तित्वमा रहन सक्दैन।

विज्ञानको स्वरूप प्रगतिशील हुन्छ। न थुनेर थुनिन्छ न त रोकेर रोकिन्छ। त्यसैले यस प्रकारको अशंख्य ठाउँमा, अशंख्य तत्वको, अशंख्य किसिमको संयोजनबाट बनेको जीवको जटिल अस्तित्वोमा क्रमिक बिकास र अनौठो संयोगमात्र नभै अन्य कुनै बिधि पनि होला की भन्ने परिकल्पना गर्नु अत्युक्ति नहोला। त्यसरी नै amino acids, proteins, RNA, cells संगको अस्थिवकै जटिल र विशिष्ट केन्द्रिकृत अन्तर सम्बन्धीय संचार प्रणाली को साथै जैविक इतिहास दुरुस्त भाबी पुस्तालाई बताउन सक्ने क्षमता भएकोले DNA लाई भाषा भनिएको हो। हाम्रो युगको अपराध अनुशन्धानको विशिष्ट विधि पनि त DNA भाषा नै हो ! तर यो DNA भाषाको आवाज छ की छैन यसको संचार प्रणालीबारेको दूर भविष्यको अनुसन्धानले बताउला !
(समाप्त)

अर्को पटक अर्कै शीर्षकमा ………………