प्रेम त्यान्द्रामा अल्झेर

-अनमोलमणि-

काठमाडौं ओर्लिदा मसित कुनै सपना थिएन।

२०५४ साल असार २० गते विहान म काठमाडौं गर्त ओर्लेको थिए“। तेजिलो हेडलाइटमा खोला किनारै किनार एकान्त थर्काएर एकनास कुदेको बसले मलाई काठमाडौं ओरालेको थियो। बाहिरको अध्यारोमा म देख्थे“ बससितै कुदेका पहाड, रुख बुट्यान र छोडिएका घुम्ती। मलाई पुरानो बसपार्क ओरालेर त्यो बस कता बेपत्ता भयो र कुन घुम्तीमा छेलियो मैले पत्तो पाइन। काठमाडौं ओर्लिदा घाम लागि सकेको थिएन। हल्का जाडो अनुभव भयो। निद्रा कचपल्टिएका आखाले मैले पहिलो पल्ट लामा लामा बस देखे“। ठूल्ठूला पक्की घर हेरे। धेरै मान्छे आखा वरिपरि सल्यांग मल्यांग भए। मान्छेहरु हतारमा हिंडिरहेका थिए। कोही टोलाइरहेका थिए। कोही कसैलाई पर्खिरहेका थिए। बेला बेला ह्वास्स पेट्रोल र डिजेलको गन्धले नाक दर्फर्‍याउथ्यो। यी सब अनुभव गर्ने मसित जम्मा जम्मी एक्लो ज्यान थियो।

बिना कसैको करबल सहर र ठूलो सहर आइदिएको थिएँ, रित्तो र एक्लो। के गर्ने पत्तो थिएन। नाम, दाम र कामको कुनै लोभ मनमा थिएन। मलाई काठमाडौं हेर्नु थियो। छतिवन छाड्नु अघि मामाघरकी हजुरआमाले भनेकी थिइन्, त्यो सहरमा हराउछस् नाथु। केटाकेटीनै छस्, तलाई कसैले चिन्दैन, बेच्दिन्छन्। सहर गाउँजस्तो होइन। त्यहा चिनेको आफ्नो कोही हुन्न। ठूलो भएर जालास्। भो अहिले नजा।’

मलाई रोक्ने केही थिएन। बस्दा पनि म एक्लो र रित्तै थिएँ, हिंड्दा पनि म एक्लो र रित्तै हुन्थेँ। हजुरआमाले दिएको ३ सय रुपैयाले म काठमाडौं ओर्लेको थिएँ। साथमा भाडाबाट उबे्रको १ सय ५० रुपैया अझै बाकी थियो। जीउमा थियो स्कुल ड्रेसको आकासे रंगको सर्ट र नीलो पाइन्ट। तुना गास्दा गास्दा गास्ने ठाउँ बाकी नरहेको हात्ती छाप चप्पल लगाएको मेरो खुट्टा लसक लसक सहर हिड्दै थियो।

मेरी आमा काठमाडौं नदेखेरै मरिन्। भनौ संसारका सारा धोकाहरुबाट सधैका लागि मुक्त भइन्। पशुपति दर्शन गर्ने र एयरपोर्ट गएर हवाइजहाज हेर्ने उनको इच्छा कहिल्यै पूरा भएन। बाचुन्जेल आमालाई मेरै चिन्ता भयो। जुन दिन आमाले संसार छाडिन् त्यसपछि म आफूलाई पनि मेरो चिन्ता लाग्न छाड्यो। र त धेरैको सपनाको सहर काठमाडौंमा म विना सपना आएँ बिन्दास।

देह त्याग गर्नु अघि आमा हजुरआमाको काखमा संघारनेर लम्पसार थिइन्। जन्मने वित्तिकै उनलाई जसले न्यानो र मायालु काख दियो त्यही काखमा आफूलाई त्यागिदिइन्। मसित आमाको झझल्को छ। आँखा चिम्म गर्दा नाच्ने झझल्कोमा म आमालाई मूर्त उतार्न सक्दिनँ। नागरिकताका लागि खिचिएको (अहिले आकृति अन्दाजमात्रै गर्न सक्ने भएको छ) आमाको ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट तस्वीर हेरेर कलाकार साथी दीपक गौतम त्यसलाई खास स्वरुप दिन आफ्नो पावरदार चस्मा मिलाउदै कुची घोटेका छन्। मैले आमाको सग्लो तस्वीर कयौं पल्ट मेरो अनुहारसित दाँजेको छु। (श्रीमतिको सनाखत गर्ने कोही नभएर मेरी आमा यो संसारमा अनागरिक’ भएर मरेकी थिइन्।)

यति अवधीमा यो ठूलो सहरमा कति पल्ट ठेस लाग्यो मैले कसैलाई दुख्यो भनिनँ। लडेको चोट देखाइनँ। कति भक्कानिएँ, कसैलाई आँसु देखाइनँ। आमाबाहेक कसैले छोएर कुनै सन्तानको पीडा निको हुन्छ भन्ने म अझै पनि ठान्दिनँ। यस्तै दुखाइवीच काठमाडौंले मेरो पक्षमा धेरै फैसला गरिदिएको छ। ती फैसलाका पुलिन्दा काखी च्यापेर भीडभाड र कोलाहलयुक्त सहरमा म १६ वर्ष एकनासले कुदिरहे। काठमाडौंले मलाई कुनै काममा गरेन। बरु म डेढ दशक बुढो भए। धेरैलेजस्तो मैले काठमाडौंलाई केही दिएन’ भनेर दुखेसो र गाली गर्नु छैन। काठमाडौंमा म केही लिन गएको थिइनँ र पनि यति धेरै पाए कि त्यसको हिसाबमा गर्नै सकिन्न। काठमाडौंले एक एक कुरा फिर्ता मागे मैले के दिनु?

मेरा लागि काठमाडौं एउटा सिंगो कविता हो, जसलाई लेख्नै पर्दैन। हेरे पुग्छ। र त मलाई काठमाडौंले कवि बनाइदियो।

काठमाडौंको सडकले मलाई चरम गरिबीमा पनि बाच्न र हास्न सिकायो। आफ्नो छातीमा चेपेर कठ्याग्रिने जाडोमा पनि न्यानो बनायो। एउटा फ्याङ्ले सर्टमा माघको चीसोलाई कसरी परास्त गर्न सकिन्छ मलाई काठमाडौंले सिकाएकेा हो। भोकै पनि सबैभन्दा छिटो कसरी कुद्न सकिन्छ भन्ने ज्ञान मैले काठमडौं नभएको भए पाउने थिइन। पृथ्वी चिरा चिरा परे पनि एउटा चिरामा आफूलाई उभ्याउन सक्छु भन्ने आत्मविश्वास मलाई काठमाडौंले दिएको छ।

काठमाडौं सहरमा बाच्न मैले अनेक उपाय निकालेको छु। कुनै मनकारी नेवारको घरमा अछुतझै“ भा“डा माझेर वा दिनदिनभर खाली सिसी पुराना बोत्तल पखालेर दुई छाक टारेको छु। मरिच, चिउरा र मसलाका बोरा बेकेर महिनाको १ हजार रुपैया तलब आउदा रमाउदै सहरका गल्ली कुदेको छु। बुनिया, जेरी, महावैद्धको झोल मम, भुटेको मकै भटमासले भोक मेट्न पाउदा आफूलाई संसारको भाग्यमानी ठानेको छु। यस्तै अनेक बहानामा काठमाडौंले एक न एक हिसाबले आफ्नो साथमा मलाई चेपिरह्यो जसरी भरखरै जन्मेकेा नानीलाई आफ्नो छातीमा चेप्छे आलो सुत्केरी आमा।
कहिले कराते खेलाडी भएर त कहिले …गुरु’को आदेशमा मान्छे कुट्ने ग्याङको पछि लागेर मैले काठमाडौंमा ज्यान जोगाएको छु। यसरी आफूलाई टुक्रा टुक्रा जोगाएर म काठमाडौंमा सग्लो उभिएं। आफूलाई कथा, कवितामा साटें।
काठमडौंमा रमेश क्षितिज पढेर कविता लेख्न जानेको मैले श्यामल, हरि अधिकारी, श्रवण मुकारुङ, तीर्थ श्रेष्ठ, विक्रम सुब्बा, विप्लव प्रतीक, विप्लव ढकाल, राजेन्द्र पराजुली पढेर कविताको बुनोट, बनोट र कला सिकेको हु“। त्यस क्रममा समकालीन बुद्धिसागर, केशव सिलवाल, विमला तुम्खेवा, ठाकुर बेलबासे, मणि लोहनी, पदम गौतम पढेर मैले आफ्ना कवितालाई आफैले धिक्कारेको छु।

कविताको सिकारु म देवकोटा, भूपी, रिमाल, कटुवाल मन पर्छ भन्ने आ“ट पनि गर्न सक्दिन“। म उनीहरुलाई अत्यन्त आदरका साथ पढ्छुमात्रै। मन पराउछु भन्ने सामर्थ्य पनि मसित छैन। तिनलाई म सलाम मात्रै गर्न सक्छु।

•

कविता किन धेरै लेखिन्छ?

यसको उत्तरमा कुनै कविले भनेथ्यो, …आफूलाई पढेेलेखेको भन्ने प्राय मान्छे व“ैशमा कि कविता लेख्छन् कि प्रेम पत्र।’

मैले दुवै लेखे। आफ्ना लागि कविता, अरुका लागि प्रेम पत्र। कुनै जवाफी कुनै एकतर्फी पत्रको वीचवीचमा कविता वा सायरीका अंश कतैबाट सारेर, कहिले काहि“ आफैले कथेर लेख्दा खुसी भएका साथीभाइले कति दिन मलाई स्कुल छेउको होटलमा सेल, तरकारी र जेरी खुवाएका छन्। तिनै पत्रका कारण कतिले घरजम पनि गरे। म गोडा चारेक पुस्तकको लेखक भएको छु।

तिनताका केही प्रेम पत्र मैले पनि पाए“।

पटक पटक पत्रको जवाफ नदिएपछि एउटी साथीले यस्तो लेखेकी थिइ तेस्रो पल्ट, …लामो छ जिन्दगी बाच्नलाई, धेरै दिन बा“की छन् काम गरेर थाक्नलाई र उत्तिकै रातहरु बा“की छन् आराम गर्नलाई। अनमोल, मलाई तिम्रो जीवनको सबै कुरा थाहा छ। तर तिमीले मेरो पत्रको जवाफ दिएनौ“। म तिम्लाई कत्ति सम्भि्कन्छु। मलाई तिमो कति माया लाग्छ। तिमी मलाई कहिल्यै सम्भि्कन्नौ। प्लिज एकपल्ट पत्रको जवाफ देऊ।’

रातो र नीलो मसीले लेखेको त्यो पत्रको बाङ्गो टिङ्गो अक्षर मलाई अहिले पनि पूरा पूर याद छ। त्यति कलात्मक पत्र फेरि मैले कहिल्यै पाइन“। पत्र ऊ आफैले लेखेकी थिइ वा अरु कसैले लेखिदिएको थियो म जान्दिन“। जवाफ नपाएपछि निकै समय ऊ दुखी भइ। त्यसपछि विद्यालय जीवनभरि हाम्रो सामान्य बोलचाल पनि बन्द भयो। त्यो पत्रको शैली कथा …टेस्ट्युब बेबी र मेरी प्रेमिका’ लेख्दा मलाई धेरै काम लाग्यो।

वर्षौंपछि भीडभाड काठमाडौंको बसन्तपुर डबलीमा उसलाई भेट्दा बोल्ने नबोल्ने दोधार भइरह्यो। केही छिनको दोधारपछि सगै हिडेको पुरुषको हात चरप्प समातेर उसले भनी, …तिमी उस्तै छौ? बदलिएका छैनौ?’ उसले मेरो बारे बताइ वा प्रश्न सोधी मैले बुझिन“। ती एकजोर आखालाई दिने जवाफ मसित अहिले पनि छैन।

क्याम्पसमा कसैको प्रेम पत्र लेख्नु परेन (सेल तरकारी म आफ्नै कमाइले खान सक्ने भएको थिए“)। मेरो कविता, कथा, गजल मनपराउने मित्र मण्डली जुरे। मेरो कथा …नीलो रुमाल हराएपछि’ र …पीडा नायक’ पढेर एउटी साथीको प्रेमपूर्ण रिस यसरी पोखियो, …तिमी कहिले कवितामा कहिले कथामा किन मलाई लेखिरहन्छौ? तिम्रो साहित्यको पात्र हुन मैले तिमीलाई प्रेम गरेको ठान्यौ? संसारमा अरु कोही पात्र पाएनौ“? किन मलाई दुखाइ रहन्छौ? हिजो तिमीलाई पढ्न नसकेर दुखे। आज तिम्रो सिर्जना पढेर दुख्छु। हिजोजस्तै तिमी मेरा लागि अहिले पनि रहस्यमै छौ। हा“सेर सबै कुरा टारिदिन्छौ। तिमी आफ्नो बारे किन केही भन्दैनौ? अब मलाई होइन आफ्नै बारे लेख।’

मलाई थाहा छ, आवेग क्षणिक हो। जीवनमा जति साथी आए पनि एक्लो उभिनु पर्छ।

मेरो जीवनमा यस्ता धेरै साथी वतासजसरी आए, एकसर्को छोए र गए। ती मेरो लेखनको कच्चा पदार्थ भए। लाडे र रुन्चे प्रेमका स्वरलाई चाहेर नचाहरेर मैलेनै परपर धकेले“। कहिले पहिरो नजाला ठानिएका सम्बन्धका पाखापखेरामा पैरो गइरह्यो, प्रेममात्रै होइन व्यक्तिगत जीवनका अरु नातासम्बन्धमा पनि। मलाई अहिले पनि लाग्छ, जीवन पहिरो झरीरहने पाखो हो। जहा पानी परे पनि वा नपरे पनि पैरो जाने खतरा उत्तिकै हुन्छ। मेरा लागि यी झिना मसिना परिघटना थिए। मैले छोडेका जीवनका यस्तै सयौ“ हजारौ“ घुम्ती, कुइनेटा र गोरेटाले मलाई बाच्न सक्ने बनाएका छन्। कहिले कवि भएर। कहिले कथाकार भएर। कहिले पत्रकार भएर। समय, समाज, राजनीति र देशले मलाई लेख्न सिकाएको छ। प्रेमका अनेक स्वरुपका नशाले मेरा कविता जन्माएको छ। विघटनको संघारमा उभिएकै समय र समाजको हारमा म पनि कुम जोडेर उभिएको छु।

कसलाई के थाहा जीवनको कुन मोडमा कतिखेर विघटन हुनु पर्छ?

संसारमा सत्य एउटा मात्रै हुदैन। नित्सेले उहिल्यै इश्वर मरेकेा घोषणा गरे।। संसारका धेरै मान्छे अहिले पनि इश्वर भक्तिमा समय खर्चिरहेछन्। अरु त अरु द्वन्द्वात्मक भौतिकवादको प्रवचन दिनेहरु पनि ढोकामा साइबाबाको तस्वीर झण्ड्याएर बसेका छन् वा भैसीको पूजापाठमा लागेका छन्। त्यही भएर होला मलाई जेले छुन्छ म त्यही लेख्छु। मैले लेखेका कुराले सबैलाई छुनु पर्ने बाध्यता छैन र सबैलाई त्यही सत्य लाग्नु पर्छ वा मन पर्नु पर्छ भन्ने छैन।

अभिव्यक्तिमा समय र समाज कलात्मक शैलीमा आयो आएन त्यो मात्रै प्रश्न हो। हरेक सिर्जनामा बस्दा म यसमा सचेत छु। म रेला गरेर र …भर्खरै’ आवश्यकता परेर कहिल्यै कुनै पनि सिर्जना गर्दिन। समाज, समय र आफ्ना भोगाइप्रति सबैको अनुभव साट्नु पर्छ भन्ने कुरा लेख्नु अघि मैले पटक पटक सोचेको छु। कसलाई केले खुसी बनाउ“छ र कसलाई के ले दुखी पार्छ यति ठूलो संसारमा सोधेर साध्ये हुन्न। सबैका सबै कुरा एकै ठाउमा अट्दैनन्। यत्ति भन्छु, संसारमा सबैखाले प्रेम र विछोडले दुनियालाई अड्याइरहेको छ। समाजको खास सत्य त्यही हो। प्रेम बाहेक दुनियाका सबै चिज तुच्छ र वाम छन्। यति बुझ्नु पर्छ, प्रेमलाई किशोर किशोरीको मायाजालमात्रै बुझ्नु हुन्न।

त्यसैले प्रेम र सिर्जनामा रेला गरेको मलाई मन पर्दैन।
•

विज्ञानले भन्छ पृथ्वी गोलो छ। जीनवभर मान्छेले सम्झेनसम्झेका करोडभन्दा बढी सपना देख्छ। कहि नजादा पनि कतै न कतै पुगिरहेको हुन्छ। त्यही भएर होला विना सपना काठमाडौं ओर्लेको म जीवनको यो मोडमा आइपुग्दा कहिले काहि“ सपना देख्दैछु कि झै लाग्छ। मलाई थाहा छ जति सपना देखे पनि हुनेहुनामी कसै गरे टर्दैन।

हजुरआमाले ३ सय नदिएको भए म कुनै खाडी मुलुकको कामदार वा देशकै कुनै कुनामा ल्वा“ठ भएर कुदिरहेको हुन्थे। अथवा कुनै ग्याङको पछि …दादा’ भएर कुदिरहेको हुन्थे“। न पत्रकार हुन्थे, कथा लेख्थे“ न कविता। सायद आमाजस्तै म पनि अनागरिकनै रहन्थे वा कुनै ग्याङ् फाइटमा जीवननै समाप्त पारिसकेको हुन्थे। यो कल्पनाको कुरा हो।

९२ वर्ष बाचेर मेरी हजुरआमा अढाइ वर्ष अघि बितिन्। बाचुन्जेल मैले साझ विहान खाए नखाएको, लाए नलाएको, कसैसित झगडा गर्‍यो कि, सहरमा बाटो भुलेर हरायो कि भन्ने चासो र चिन्ता लिइरहिन्। मेरो आवाज नसुन्ने गरी विदा भएकी हजुरआमालाई आखा चिम्लेर मनमनै म यति भन्न सक्नु, …धेरै मान्छे गुमनाम हराएको र बेचिएको यो सहरमा मैले आफूलाई सग्लो जोगाइ राखेको छु र जोगाइ राख्नेछु, हजुरआमा।’

हर क्षेत्रजस्तै प्रेम पनि निर्मम पूजीवादले गा“जिदै छ। प्रेम त्यान्त्रा चुडिएर संसार धोकाधाडीको लठारोले बेरि“दै छ। विश्वास हराएको छ। दुख पनि बढेको छ, खुसी र सुख पनि त्यतिकै छ। प्रेमको एकएक त्यान्द्रामा अल्झाएर मलाई अनमोलमणि बनाउने सबैलाई कोटी कोटी नमस्कार।