कान्तिपुरको मैदानमा हरि रोका Vs कनकमणि दीक्षित, भएको के हो ?

राष्ट्रिय दैनिक कान्तिपुरको मैदानमा हरि रोका र कनकमणि दीक्षित बीच यो साता एउटा वादप्रतिवाद देखियो। यो विषयमा मलाई धेरै जानकारी थिएन। सामाजिक सञ्जालमा यसको चर्चा देखेर के भएको रहेछ यो भनेर खोजेको थिएँ। खासमा यस्तो रहेछ कुरा-

जेठ २० गते कान्तिपुरको विचार पृष्ठमा हरि रोकाको ‘राजनीतिक प्रणालीमाथि दक्षिणपन्थी घात’ शीर्षकको लेख छापिएको रहेछ। लेखमा बंगलादेशी मोडल सबहेडलाइन रहेको छ। राज्यसत्ता कब्जा गरेर सर्वसत्तावादी शासक हुने ओली–आकांक्षालाई दक्षिण एसियामा हिजोआज ‘शेख हसिना–बंगलादेशी मोडल’ भनिने लेखकको भनाई रहेछ।

त्यसैबाट सुरु हुन्छ यो विवादको प्रसङ्ग। ओली र कनकमणि दीक्षितको प्रसंग। रोका लेख्छन्- ‘ओलीलाई एउटा यस्तो उपयुक्त व्यक्ति चाहिन्थ्यो, जोसँग भाषा होस्, सम्बन्ध राख्न सिपालु होस् र उनको सर्वसत्तावादी आकांक्षालाई सहयोग गर्न हरतरहले तयार होस् । त्यो चरित्र उनले कनकमणि दीक्षितमा देखे, जो दशकौंदेखि माओवादीविरोधी थिए, माओवादीले मानवअधिकार थिचोमिचो गरेकामा उनी नाखुस थिए र ‘एलिट’ हरूको अधिकार कटौती गरेर सर्वसाधारणलाई राजनीतिमा समावेश गराइएकामा आक्रोशित थिए । नेकपा बनेको त उनलाई फिटिक्कै मन परेको थिएन।’

उनले लेखमा प्रधानमन्त्रीबाटै रणनीतिक प्रस्तावको योजना सुन्नासाथ दीक्षित काममा जुटेको, बीस पेजको रणनीतिक दस्तावेज तयार भएपछि आपसी विमर्शपश्चात् उनी फेब्रुअरी २०२० मा दिल्ली रवाना भएको ठोकुवा गरिएको छ।

भारतीय नीति आयोगका उपाध्यक्ष राजीव कुमारमार्फत् दस्तावेज हस्तान्तरण सहज भएको दावी गर्दै रोकाले ‘यससम्बन्धी थप विवरण आवश्यक परेका खण्डमा जानकारहरूबाट सार्वजनिक हुने नै छ’ लेखेका छन्।

दीक्षितको प्रसंग लेखको अर्को एउटा वाक्यमा पनि छ- मूर्धन्य पत्रकार दीक्षितलगायत केही पात्र र व्यापारिक घरानाहरू ओली–मोदी मनोकांक्षाबीच तार जोड्न निरन्तर लागिपरिरहेकै थिए। संसद्ले चुच्चे नक्सा पारित गरे पनि सम्झौताको तार जोड्ने त्यो प्रयत्न रोकिएन।

लेख छापिएको ६ दिनपछि कनकमणि दीक्षितको ‘हरि रोकाको आक्षेपप्रति मेरो प्रतिवाद’ शीर्षकको लेख छापियो कान्तिपुरकै विचार पृष्ठमा। दीक्षितले यसलाई ‘तथ्यहीन, भ्रमात्मक र मानमर्दन गर्ने लेख’ भन्दै ‘पुष्टि नै नगरी छापिएका हरफले बिस्मात जगाउने’काम भएको बताएका छन्।

उनले लेखको बारेमा लेखेका छन्- ‘मैले बुझेको पत्रकारिताको संस्कार र नियममा, हरि रोकाको लेख बिनाप्रमाणीकरण प्रकाशित हुनु हुँदैनथ्यो । आफ्ना संवाददाताको रिपोर्टिङ मात्र होइन, विचार पृष्ठका लेखक र स्तम्भकार पनि तथ्यभन्दा बाहिर गएर लेखेका छन् भने त्यो पाठकसामु पेस गर्नु गलत नै हुन्छ । ‘लेखक या स्तम्भकारले भनेको त हो नि’ भनेर सम्पादक मण्डल पन्छिन पाउँदैन । रोकाले मेरो क्रियाकलापबारे हुँदै नभएको कुरा ‘तथ्य’ भन्दै पेस गरेको सामग्रीको विश्वसनीयता जाँच हुनैपर्थ्यो।’

उनले रोकाको लेखमा रहेका दुई कुरा सही भएको स्वीकार गरेका छन्। लेख्छन्, ‘रोकाको लेखमा थप दुई कुरा बिलकुल सही छन् । पहिलो, म कारणवश माओवादी नेतृत्वको विरोध गर्छु नै।’

‘नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्रबीच सम्झौता गरेर पार्टी एकीकरण गरेको मलाई ‘फिटिक्कै’ मन नपरेको कुरा पनि सही हो।’

‘यससम्बन्धी थप विवरण आवश्यक परेको खण्डमा जानकारहरूबाट सार्वजनिक हुने नै छ’ भनी रोकाले लेखेको विषयमा दीक्षित लेख्छन्, ‘यो त ‘चिटिङ’ भयो । लगाउने जति आरोप लगाएपछि सम्भवतः भनेजस्तै । लौ प्रमाण आवश्यक पर्‍यो रे पाठकलाई । अब ती ‘जानकारहरू’ कहाँ छन्, को हुन्, कसले भनिदिने ? थप जान्न चाहने पत्रकार या अनुसन्धानकर्ता वा आरोपित व्यक्ति (म) स्वयंले चाहेमा ‘जानकार’ सँग सम्पर्क गर्ने माध्यम बताइदिनुपर्‍यो, यदि ती काल्पनिक नभई रोकाका वास्तविक स्रोत हुन् भने नेपालको राष्ट्रिय सुरक्षासम्बन्धी यति संवेदनशील कुरा र संगीन आरोप लगाइसकेपछि सजिलैसँग ‘कसैले बताइदेला’ भनेर लेखक पन्छिन पाउँदैनन्।’

कान्तिपुरको सम्पादक मण्डललाई पनि उनले प्रश्न गरेका छन्, ‘उता कान्तिपुरको सम्पादक मण्डलले ‘तिम्रोबारे यस्तो आयो नि, के भन्छौ ?’ भनेर चुनौती दिन किन आवश्यक नठानेको ?’

२०२० को फेब्रुअरीमा भारत गएको भनी रोकाले लेखेको प्रसंगमा दीक्षितको चुनौति छ- ‘२०२० फेब्रुअरीमा म भारत गएको या काठमाडौंमै रहेको तथ्य पत्ता लगाउन सक्षम पत्रकारलाई धेरै गाह्रो नहुँदो हो । एयरलाइन्सको रोस्टरदेखि काठमाडौं र नयाँदिल्लीका सम्पर्क व्यक्तिसँग सोधखोज गरे भयो । सबैभन्दा सजिलो त मलाई नै सोधे भयो । कोरोना संकटले ङ्याक्नै लागेको बेला फेब्रुअरी २०२० को महिना कता रहेछु भनेर उक्त वर्षको डायरी फेला पारें – १–२९ फेब्रुअरीमा म उपत्यकाभित्रै रहेछु । भारत या समुद्रपार त के, उपत्यका नै छोडेको रहेनछु ।’

‘अब मैले यहाँ उनका कुरा अस्वीकार गरिसकेपछि फेरि पनि पुष्टि गर्ने जिम्मा रोकाको हुन्छ र सामग्री छाप्ने सम्पादकको’, उनले चुनौति दिएका छन्।

यो विषयमा कान्तिपुरले सम्पादकीय टिप्पणी लेखको मुनि यसरी गरेको छ- ‘हाम्रो दृष्टिकोण पृष्ठमा लेख्ने लेखक एवम् स्तम्भकारहरू आ–आफ्ना विचार राख्न र तथ्यपूर्ण विश्लेषण गर्न स्वतन्त्र छन् । त्यसप्रति कान्तिपुर सम्पादक मण्डलको सहमति वा विमति नरहन सक्छ । हामी सार्वजनिक सरोकारका विषयवस्तु र सार्वजनिक व्यक्तित्वहरूको भूमिकामा केन्द्रित रहेर गरिने स्वस्थ बहसलाई सदैव स्वागत गर्छौं । रोका र दीक्षितका लेखले यही मान्यताअनुरूप स्थान पाएका हुन्।’

मेरो विचार
हरि रोकाको लेख दृष्टिकोण र विचार वा विश्लेषण मात्र थिएन। त्यसमा निश्चित व्यक्तिको विषयमा यही मितिमा यता गएको भन्ने आरोप पनि छ। दृष्टिकोण, विचार वा विश्लेषण नै मात्र भए पनि त्यो तथ्यपूर्ण हुन आवश्यक छ। गलत तथ्यको टेकोमा कसैले विश्लेषण गरे त्यसले भ्रम फैलाउँछ र त्यसलाई रोक्न आवश्यक हुन्छ।

नेपालमा विचार पृष्ठमा छापिने सामग्रीमा खासै तथ्य जाँच हुने गरेका देखिन्नन्। ‘युनिकोड’ नेपाली भाषालाई असङ्गतिपूर्ण बनाउन विकास गरिएको साधन हो, संसारभरी इसाइ र पश्चिमी मान्यताबाहेकको सभ्यता एवम् संस्कृति विस्थापित गर्ने/गराउने कार्यमा संलग्न मानिने मुलुक नर्वेको सहयोगमा ‘युनिकोड’को विकास गरेको हो भनेर विश्लेषण गरी पत्रिकामा छाप्ने वरिष्ठ पत्रकारहरुको लेख पनि देखिएकै हो।

हरि रोकाको लेखमा पनि दीक्षित माओवादी विरोधी हुन्, उनलाई नेकपाको एकता मन परेको थिएन जस्ता विश्लेषण गरिएको भए त्यसमा प्रश्न उठ्ने थिएनन्। त्यसलाई त दीक्षित स्वयंले पनि स्वीकार गरेकै हुन्। पछिल्ला समयमा ओली सरकारको विपक्षमा दीक्षितको बोली खासै नसुनिएका तथ्यले पनि त्यसलाई सघाउँथ्यो नै होला। तर यो लेखमा ओलीसितको भेटपछि रणनीतिक दस्तावेज तयार गरी फेब्रुअरीमा दिल्लीमा गएको ठोकुवा गरिएको छ। त्यो दस्तावेज २० पेजको छ पनि भनिएको छ र दीक्षितले त्यसलाई राजीवकुमार मार्फत् हस्तान्तरण गरेको भनेर नामै तोकिएको छ।

अब दीक्षित आफैले त्यसलाई अस्वीकार गरी पुष्टि गर्न चुनौति दिइसकेपछि कान्तिपुरले त्यसलाई ‘हाम्रा लेखक एवम् स्तम्भकारहरू आ–आफ्ना विचार राख्न र तथ्यपूर्ण विश्लेषण गर्न स्वतन्त्र छन्’ भनेर धर पायो र? दीक्षितले तथ्यमै त प्रश्न उठाएका छन्। यो तथ्यपूर्ण विश्लेषणै थियो भनेर विश्वस्त तुल्याउनु अब हरि रोका र कान्तिपुरको कर्तव्य हो। विचारको नाममा गलत जानकारी फैलाउन दिन हुँदैन।

अपडेट : बाबुराम भट्टराई Vs दीक्षित
यो ब्लग लेखिसकेपछि यही विषयमा एउटा नयाँ अपडेट पनि भेटियो। यो प्रसंगमा आज बिहान पूर्व प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले ट्विट गरी चुनौति दिए- हरि रोकाले पोल खोलेपछि आगो भएका कनकले प्रचण्ड र बाबुराममाथि विष ओकल्दै ‘भारतीय गुप्तचर प्रमुखलाई लेखेको पत्र’को हावा कुरा गरेछन्! त्यस्तो कुनै काल्पनिक पत्र भए मदन पुस्तकालयमा राखे भैहाल्यो!भारतीय सत्तापक्षलाई उसको’दुइखम्बे नीति’छोड्न बाध्यपार्ने माओवादी क्रान्तिप्रति किन यत्रो रिस?’

हरि रोकाले पोल खोलेपछि आगोभएका कनकले प्रचण्ड र बाबुराममाथि बिष ओकल्दै’भारतीय गुप्तचर प्रमुखलाई लेखेको पत्र’को हावा कुरा गरेछन्!त्यस्तो कुनै काल्पनिक पत्र भए मदन पुस्तकालयमा राखे भैहाल्यो!भारतीय सत्तापक्षलाई उसको’दुइखम्बे नीति’छोड्न बाध्यपार्ने माओवादी क्रान्तिप्रति किन यत्रो रिस? pic.twitter.com/hde6yXnvZL

— Baburam Bhattarai (@brb1954) June 10, 2021

त्यसको जवाफमा दीक्षितले लेखेका छन्- ‘तपाईंकै मित्र र मेन्टर एस.डी. मुनिको ‘नेपाल इन ट्रांजिशन’ (पृ ३२०-३२१) हेर्नुहोला’ लेखेका छन्-

१. @brb1954जी,तपाईं द्वयले भारतीय प्रम अटल बिहारी वाजपेयीलाई पत्र लेख्नुभो अनि NSAको निर्देशनमा ख़ुफ़िया एजेन्सी (आईबी,र-अ दुबै)लाई लेख्ने/भेट्ने काम गर्नुभो (नेपालमा युद्ध मच्चाउँदै गर्दा), तपाईंकै मित्र र मेन्टर एस.डी. मुनिको 'नेपाल इन ट्रांजिशन' (पृ ३२०-३२१) हेर्नुहोला।
(लहरा)

— Kanak Mani Dixit (@KanakManiDixit) June 10, 2021