के माघ २७ मा प्रधानमन्त्री नचुनिन सक्छ?

चुनाव भएको मङ्सिर ४ मा। पुस सकिएर माघ पनि सकिन आँट्दा बल्ल देशले नयाँ प्रधानमन्त्री पाउने भएको छ।

अब अरु चलखेल नभए माघ २७ मा प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा एक जना नेता बस्नेछ। प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनका लागि कार्यतालिका सार्वजनिक भएपछि यो निश्चित भएको हो। अहिलेसम्मको स्थितिमा सबैभन्दा ठूलो दल नेपाली कांग्रेसको तर्फबाट प्रधानमन्त्री पदका उम्मेदवार संसदीय दलका नेता सभापति सुशील कोइराला कुर्सीमा बस्ने देखिएको छ।
तर के त्यो दिन हुने चुनावमा कोही पनि प्रधानमन्त्री नचुनिन पनि सक्छ ? के छ सम्भावना ?

सुशील कोइरालालाई भारतले मन नपराएको भन्ने हल्ला बजारमा चल्ने गर्छ। ‘हल्ला’ किन भनिएको भने भारत आफैले घोषणा गरेर यो मन परेन त भन्दैन। तर कोइराला र भारतबीच सम्बन्ध चिस्सिएको चर्चा धेरै हुने गर्छ। के यसले कोइरालाको कुर्सी आरोहणलाई रोक्न सक्छ त ?

नेपालको राजनीतिमा नसोचिएका कुरा हुने गर्छन्। अघिल्लो पटकको संविधान सभामा दुई ठाउँबाट हारेका माधवकुमार नेपाल प्रधानमन्त्री बनेका थिए। संविधान सभा भाग २ मा त्यस्तो के चमत्कार हुने हो हेर्न बाँकी छ।

अहिलेलाई भने प्रधानमन्त्री निर्वाचनको लागि यही माघ २५ गते शनिबार बिहान १० बजेदेखि २६ गते आइतबार साँझ ५ बजेसम्म उम्मेदवारी दर्ता गर्ने कार्यक्रम छ। आइतबार साँझ ५:३० जे उम्मेदवारको सूची प्रकाशन हुनेछ।

को को उम्मेदवार बन्ने हुन्, देखिनेछ त्यतिबेला।

मतदान व्यवस्थापिका–संसदको माघ २७ गते ११ बजे बस्ने बैठकमा हुनेछ। के अघिल्लो संविधान सभामा जस्तो ३०१ मत कसैले पुर्‍याउन नसकेर एक दर्जनभन्दा बढी पटक चुनाव भएको भयै हुने तर कोही नचुनिने यस पटक पनि होला?

त्यस्तोसम्म नहोला भन्ने आशा गरौँ। किनभने त्यतिबेला ३०१ मत पुर्‍याउन नसके प्रधानमन्त्री नै नचुनिने व्यवस्था थियो। पछि त्यो व्यवस्थालाई संशोधन गरेर संसदमा रहेको सभासदको तत्काल कायम रहेको संख्याको बहुमत भए पुग्ने बनाइयो र त्यसै आधारमा बल्ल झलनाथ खनाल प्रधानमन्त्री चुनिए।

त्यसो भए यस पटक प्रधानमन्त्री हुन कम्तिमा कति भोट ल्याउनु पर्छ त ?

संसदमा ६०१ सिट रहेको भए पनि दुई ठाउँमा निर्वाचित भएका चार उम्मेदवारले एउटा मात्र भोट हाल्न पाउनेछन्। त्यसैगरी मन्त्रिपरिषद्बाट मनोनीत हुनुपर्ने २६ जनाको स्थान पनि अहिले रिक्त छ। त्यसैले तत्काल कायम हुन आएको ५७१ सभासद् मध्ये कम्तिमा २८६ भोट ल्याउने प्रधानमन्त्री निर्वाचित हुनेछ।

संसदमा नेपाली कांग्रेसले १९६ सिट जितेको भए पनि सुशील कोइराला र शेरबहादुर देउवाले एक एक क्षेत्र छाडेपछि १९४ भोटमात्रै हाल्न पाउनेछ। त्यसैगरी एमालेको १७५ सिट रहेको भए पनि वामदेव गौतम र माधवकुमार नेपालको एक एक सिट रिक्त भएपछि १७३ भोट मात्रै खस्नेछ। ८० सिट रहेको एमाओवादी र २४ रहेको राप्रपा नेपालले प्रतिपक्षमा बस्ने घोषणा गरिसकेको छ।

यो अवस्थामा एमालेको साथ बिना कांग्रेसलाई सरकार बनाउन थप ९७ मत आवश्यक हुन आउँछ। एमांओवादीलाई फकाउन सक्यो भने १७ सिट भए पुग्छ।

गणितीय हिसाबमा एमाले, माओवादी र राप्रपा नेपालले भोट नदिए पनि कांग्रेसले सरकार बनाउन पुग्ने २८६ भोट ल्याउन सक्छ। तर त्यसका लागि संसदमा भएभरका सबै दलहरुको साथ चाहिन्छ। त्यस्तै कांग्रेसलाई बाहिर राखेर पनि अरु भएभरका सबै दल मिलेमा सरकार बन्न सक्छ। यी भए संभावनाका कुरा। केपी ओलीले नेतृत्व गर्न कांग्रेसले नसके म छु भन्नुका पछाडि यस्तै संभावनाका कुरा लुकेका हुनसक्छन्।

कस्तो अवस्थामा प्रधानमन्त्री चुनिँदैन?
माघ २७ गते हुने निर्वाचनमा कुनै पनि उम्मेदवारले २८६ भोट ल्याउन नसके कोही पनि प्रधानमन्त्री चुनिने छैन। २८६ भोट कसैले पनि ल्याउन नसकेसम्म चुनाव भएको भयै हुनेछ।

हेरौँ यससम्बन्धमा नियमावालीमा के व्यवस्था छ ?

प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन
७. प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन : (१) संविधानको धारा ३८ को उपधारा (१) बमोजिम प्रधानमन्त्रीको
निर्वाचन राजनैतिक सहमतिबाट हुनेछ।
(२) उपनियम (१) बमोजिम सहमति कायम हुन नसकेमा प्रधानमन्त्रीको निर्वाचन
सभामुखले तोकेको दिन र समयमा हुनेछ र त्यसको सूचना महासचिवले प्रकाशन गर्नेछ।
(३) प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनको लागि तोकिएको दिनको निर्धारित समयभित्र कुनै सदस्यले
कुनै अर्को सदस्यलाई प्रधानमन्त्री पदमा निर्वाचित गरियोस् भन्ने प्रस्तावको सूचना अर्को कुनै
सदस्यको समर्थन सहित महासचिवलाई दिन सक्नेछ।
(४) उपनियम (३) बमोजिमको प्रस्तावको सूचना प्रस्तावक सदस्यले सभामा प्रस्तुत
गरेपछि समर्थक सदस्यले समर्थन गर्नेछ।
(५) उपनियम (३) बमोजिमको प्रस्तावको सूचना एउटा मात्र प्राप्त भएमा समर्थक
सदस्यले बोलिसकेपछि सभामुखले प्रस्तावित सदस्य प्रधानमन्त्री पदमा निर्विरोध निर्वाचित भएको
घोषणा गर्नेछ। प्रस्तावको सूचना एकभन्दा बढी प्राप्त भएमा दर्ता क्रममा प्रत्येक समर्थक
सदस्यहरूले बोलिसकेपछि सबै प्रस्तावहरूमाथि संक्षिप्त छलफल हुनेछ र त्यसपछि सभामुखले
प्रस्तावलाई क्रमशः सभा समक्ष निर्णयार्थ प्रस्तुत गर्नेछ।
(६) एकभन्दा बढी सूचना प्राप्त भई उपनियम (५) बमोजिम निर्णयार्थ प्रस्तुत प्रस्ताव
व्यवस्थापिका–संसदको तत्काल कायम रहेका सम्पूर्ण सदस्य संख्याको बहुमतबाट पारित भएमा
स्वीकृत भएको मानिनेछ।
(७) उपनियम (६) बमोजिम सभा समक्ष निर्णयार्थ प्रस्तुत एकभन्दा बढी प्रस्तावहरूमध्ये
कुनै प्रस्ताव स्वीकृत भएपछि सो प्रस्तावद्वारा प्रस्तावित सदस्य प्रधानमन्त्री पदमा निर्वाचित भएको मानिनेछ र बाँकी प्रस्तावलाई निर्णयार्थ प्रस्तुत गरिने छैन।
(८) उपनियम (३) बमोजिम प्रधानमन्त्री पदमा निर्वाचित गरियोस् भनी प्राप्त प्रस्ताव
माथि व्यवस्थापिका–संसदको निर्णय मत विभाजनद्वारा हुनेछ। प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनको लागि
निर्धारित दिनको बैठकमा निर्णयार्थ प्रस्तुत भएका कुनै पनि प्रस्ताव संविधानको धारा ३८ को
उपधारा (२) बमोजिम प्राप्त गर्नु पर्ने बहुमतबाट पारित हुन नसकेमा सभामुखले सबै प्रस्तावलाई
पुनः निर्णयार्थ प्रस्तुत गर्ने प्रयोजनको लागि अर्को बैठक बोलाउनु पर्नेछ। यस उपनियम
बमोजिमको प्रक्रिया कुनै प्रस्ताव संविधानको धारा ३८ को उपधारा (२) बमोजिम प्राप्त गर्नु पर्ने
बहुमतबाट पारित नभएसम्म जारी रहनेछ।
(९) यस नियम बमोजिम प्रधानमन्त्री निर्वाचित भएको व्यहोरा सभामुखले राष्ट्रपति समक्ष
पेश गर्नेछ।
(१०) प्रधानमन्त्री पद कुनै कारणले रिक्त भएमा यसै नियमको कार्यविधि अनुरुप निर्वाचन
गरी पूर्ति गरिनेछ ।