‘धमिलो पानीमा माछा मार्ने’ यो पुरानो उखान तपाईँहरुले सुन्दै आउनुभएको होला। अब अहिलेको डिजिटल युगमा यो उखान परिवर्तन गर्ने बेला भइसक्यो। अब धमिलो पानीमा हैन, धमिलो भिडियोमा भ्रम फैलाउँदै माछा मार्ने दाउ खेलिन्छ। प्रसंग भर्खरै सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको एउटा भिडियोको हो। के तपाईँले पनि फेसबुकमा एमाले सांसद महेश बस्नेतलाई कुटेर लखेटेको लेखिएको भिडियो हेर्नुभएको… Continue reading
Category: Fact check
‘सम्भवतः’लाई समाचार बनाउँदा फँस्न पुगेको ‘कान्तिपुर’
‘कान्तिपुर’ ले २०७९ भदौ ८ गते बुधबार पहिलो पेजमा एउटा एङ्कर समाचार छाप्यो- ‘पहिलो पटक मतदान गर्दै कैदीबन्दी’ शीर्षकमा। त्यसमा दावी गरिएको छ- ‘२०७९ मंसिर ४ मा हुन लागेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनमा निर्वाचन आयोगले कैदीबन्दीलाई पनि मतदान प्रक्रियामा पहिलो पटक सहभागी गराउन लागेको र यसअघिका निर्वाचनमा खटिएका कर्मचारीले मात्रै समानुपातिक मतदानमा भाग लिन पाउँथे।’… Continue reading
‘गोरखापत्र’देखि ‘रुटिन अफ नेपाल बन्द’सम्मले फैलाएको २ सय डलरको त्यो भ्रामक सूचना
‘अब विदेशमा घुम्न जाने नेपालीले दुई सय अमेरिकी डलर मात्रै साटेर लैजान पाउँछन्।’ नेपालका अनलाइन मिडिया र सोसल मिडिया हेर्ने गर्नुभएको छ भने तपाईँले पनि यो खबर पक्कै देख्नुभएको होला। कयौँले त्यसमा देखिएकै आधारमा आफ्नो विचार पनि बनाएर कमेन्ट ठोकिसक्नुभो होला, ‘जाबो दुई सय डलरले के आउँछ- यस्तो हावा नियम लगाउने’ भन्दै। तर नझुक्किनुस्। सरकारी… Continue reading
संसदको एउटा ‘फेक न्युज’ जुन नेपाल हुँदै भारतसम्म फैलियो
अपडेट (२०७९ साउन ९) : हामीले यो ब्लग लेख्दा यो विधेयक पारित भइनसके पनि २०७९ साउन ६ गते बसेको प्रतिनिधि सभाको बैठकले पारित गरेको छ। *** भारतीय मिडियाहरु पछ्याउनु हुन्छ भने केही दिनअघिदेखि आएको नेपालको एउटा समाचार तपाईँले याद गर्नुभयो होला। नेपालको संसद्ले नागरिकतासम्बन्धी नयाँ कानुन पारित गर्यो। दुई वर्षदेखि अड्किएको कानुन नेपालको संसदले पास… Continue reading
बलात्कार मुद्दामा झुट्टा उजुरी दिनेलाई सजाय नहुने भन्दै मिडियाले यसरी झुक्यायो तपाईँलाई
बलात्कार मुद्दामा झुट्टा उजुरी दिनेलाई अब सजाय नहुने ! पछिल्लो दिनमा केही नाम चलेका अनलाइन मिडिया पछ्याउने गर्नुभएको छ र सामाजिक सञ्जाल हेरिरहनुभएको छ भने यस्तो खबर तपाईँले पक्कै हेर्नुभएको होला। र, यसको पक्ष वा विपक्षमा आफ्नो धारणा पनि बनाइसक्नुभएको होला। तर नझुक्किनुस्, त्यो पूर्ण रुपमा सही समाचार होइन। तपाईँलाई मिडियाहरुले झुक्याएका हुन्। यसबारे हामीले… Continue reading
शिक्षकले विद्यार्थी कुटेको भिडियो बझाङको होइन भारतको
सामाजिक सञ्जालमा एउटा भिडियो भाइरल भएको छ जसमा एक व्यक्तिले कक्षाकोठा जस्तो देखिने ठाउँमा एक बालकलाई निर्दयी भएर कुटिरहेको देख्न सकिन्छ। भिडियोसहितका पोस्टहरुमा यो दृश्य नेपालको बझाङ जिल्लाको रहेको दावी गर्दै शिक्षकलाई कारबाही गर्नुपर्ने लेखिएका छन्। तर हाम्रो तथ्य जाँचमा यो भिडियो नेपालको नभई छिमेकी देश भारतको बिहार राज्यस्थित कोचिङ सेन्टरको रहेको देखिन्छ।
रामकुमारी झाँक्रीको घर भन्दै भाइरल भएको फोटोको वास्तविकता यस्तो रहेछ
अहिले सामाजिक सञ्जालमा एउटा घरको फोटो भाइरल भएको छ। बन्दै गरेको जस्तो देखिने सो बहुतल्ले घरको फोटोसहित सामाजिक सञ्जालमा दावी गरिएको छ- सो घर नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी)बाट मन्त्री भएकी रामकुमारी झाँक्रीको हो। एकीकृत समाजवादीले आफ्नो दलका मन्त्रीहरु परिवर्तन गर्न लागेको समाचार आइरहेको बेला यो फोटो भाइरल भएको हो। सामाजिक सञ्जालमा सामान्य मान्छेले मात्र… Continue reading
कस्तो फटाहा : एभिन्युज टिभीले तारा एयर दुर्घटनाको भन्दै देखाएको फोटो भारतको
पोखराबाट जोमसोमका लागि आइतबार बिहान उडेको तारा एयरको एउटा विमान सम्पर्कविहीन भयो। यो ब्लग लेख्दासम्म विमान कहाँ छ, भेटिएको छैन। यस्तो खालको समाचारमा धेरैको चासो हुन्छ। त्यसैले मिडियाले हतारमा पहिलो समाचार दिन होडबाजी गर्ने गर्छन्। म पनि विभिन्न अनलाइन र टिभीमा यसबारे समाचार हेर्दै थिएँ। त्यसै क्रममा एभिन्युज खबर टेलिभिजनमा आइतबार दिउँसो ‘दुर्घटना भएको स्थलको… Continue reading
तपाईँ पनि झुक्किनुभो कि? बालेनकी छोरी फेसबुक र मिडियामा मात्र जन्मिएकी हुन् है !
के तपाईँले बिहीबार केही अनलाइन मिडियामा र सोसल मिडियामा काठमाडौँ महानगरपालिकाका मेयर उम्मेदवार बालेन साहकी छोरी जन्मिएको खबर पढ्नु भएको थियो? त्यसो हो भने नझुक्किनु होला, यो गलत खबर हो। बालेनकी छोरी मिडिया र सोसल मिडियाले मात्रै जन्माइदिएका हुन्। यसबारे नेपालफ्याक्टचेकको तथ्य जाँच पढ्न छुटाउनु भएको भए यहाँ क्लिक गरी पढ्नुस्।
नझुक्किनुस्, मतदाता नामावलीमा नाम नहुनेले नागरिकता हुँदैमा मत दिन पाउँदैनन्
वैशाख ३० गते हुन लागेको स्थानीय तह निर्वाचनमा नागरिकता हुने सबैले मतदान गर्न पाउने आशयमा सामाजिक सञ्जाल र केही अनलाइनहरुमा समाचार आएका छन्। तर हाम्रो तथ्य जाँचले मतदाता नामावलीमा नाम नहुनेले नागरिकता हुँदैमा मत दिन पाउने नभएर मतदाता नामावलीमा नाम भएका तर मतदाता परिचय पत्र नभएकाले नागरिकता देखाएर पनि मतदान गर्न पाउने व्यवस्था यसअघि गरिएको… Continue reading
मिडियाको काम अख्तियारमा उजुरी पर्दैमा समाचार मात्र बनाउने हो कि साँचो कुरा खोज्ने पनि?
काठमाडौँ महानगरपालिकाका उपमेयर उम्मेदवार सुनीता डंगोलविरुद्ध अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगमा उजुरी परेको समाचार आज धेरै वटा अनलाइन मिडियाहरुमा आएका छन्। ती सबै अनलाइन मिडियाहरुले परेको उजुरीका आधारमा मात्र समाचार बनाएको देखिएको छ। चुनावको अगाडि ती समाचारहरु यसरी आएको छ, मानौँ उजुरी नै प्रमाणित भएर अख्तियारले छानबिन गरेर दोषीसमेत ठहर गरिसक्यो। खास कुरा के हो भनेर… Continue reading
नझुक्किनुस्, स्थानीय तहमा निर्विरोध निर्वाचित भएको घोषणा भइसकेको छैन
वैशाख ३० गते हुन लागेको स्थानीय तहको निर्वाचनका क्रममा वैशाख ११ र १२ गते उम्मेदवारको मनोनयन दर्ता सकिए लगत्तै केही मिडिया र सामाजिक सञ्जालमा पनि विभिन्न ठाउँमा निर्विरोध निर्वाचित भएको खबर आएका छन्। तर हाम्रो तथ्य जाँचमा ती खबर भ्रामक रहेको देखिएको छ।
डा. शेरबहादुर पुनलाई दुई वर्षपछि फेरि तनाव दिने त्यो फेसबुक पोस्ट
मन्त्री र सचिवलाई गाली गरिएको एउटा पोस्ट अहिले फेसबुकमा भाइरल भएको छ जसमा लेखिएको छ, ‘मरी मरी पढेर डाक्टर बन्यो,स्थायी बन्न दशतिर चाकरी ठोक्नुपर्छ, करारमा बसेर काम गर्यो, अनि साँचो बोल्यो भनेर चोरेर बीए पास गर्ने मन्त्रीले थर्काउँछ, नेपाली घोकेर सचिव बन्नेहरुले पेल्छन्, अनि कोही कसरी नेपालमा टिकुन्।’ पोस्टमा शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालका… Continue reading
राप्रपा अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनको भाइरल फोटोको तथ्य यस्तो छ
राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनको भनिएको एउटा फोटो अहिले फेसबुकमा भाइरल भएको छ। फोटोमा गरिएको दावी अनुसार अध्यक्ष लिङ्देनले दुर्घटनामा परेका व्यक्तिलाई आफ्नो गाडी रोकेर उद्दार गरेका हुन्। फोटोमा मान्छे नचिनिए पनि सडकमा दुई वटा मोटरसाइकल लडेको र घाइते जस्तो देखिएका एक व्यक्तिलाई दुई जनाले उठाउँदै गरेको देखिन्छ। हाम्रो तथ्य जाँचमा यो फोटो पुरानो… Continue reading
पुलिसकै सूचना ‘फेक’ हान्दिएछन्, मिडियासमेत यसरी झुक्कियो
नेपाल प्रहरीले आसन्न निर्वाचनको लागि १ लाख १८ हजार जना म्यादी प्रहरीको भर्ना खोलेको दावी गरिएको एउटा सूचना बुधबार (९ मार्च २०२२) देखि नै सामाजिक सञ्जालमा देखिएको थियो। बिहीबार त्यो अझ फैलियो र अनलाइन मिडियामा समेत योबारे समाचार आयो। बिहीबार अपराह्न प्रहरी प्रधान कार्यालयले यसको खण्डन गर्दै ‘हालसम्म त्यस्तो सूचना प्रकाशित/प्रसारित नगरिएको’ जानकारी दियो। हाम्रो… Continue reading
के साँच्चै युक्रेनी सेनामा भर्ती भएर लड्छु भनेका व्यक्ति नेपाली नै हुन्? बल्ल पत्ता लाग्यो
सामाजिक सञ्जालमा बुधबारदेखि एउटा भिडियो खुबै भाइरल भयो, जसमा आफूलाई नेपाली बताउने एक युवक युक्रेनको रक्षाका लागि सेनामा भर्ती हुन आएको बताउँछन्। प्रताप बस्नेत नाम बताउने ती युवकले अङ्ग्रेजीमा बोलेको र युक्रेनी भाषाको सबटाइटल रहेको सोही भिडियोकै आधारमा विभिन्न अनलाइनहरुले पनि समाचार बनाएका छन्। केही अनलाइनहरुले भिडियोमा नेपाली सबटाइटल समेत राखेका छन्। तर ती अनलाइनहरुले… Continue reading
नेपालीलाई अराइभल भिसाबारे पत्रकार देवप्रकाश त्रिपाठीको दावी गलत
घटना र विचार साप्ताहिक तथा अनलाइनका प्रधान सम्पादक देवप्रकाश त्रिपाठीले ‘यस्तो हुन्छ माफियातन्त्र !‘ शीर्षकको लेखमा नेपालीले दुई वटा एसियाली र केही अफ्रिकी देशमा मात्र अराइभल भिसा पाउने दावी गरेका छन्। उनले लेखेका छन्- ‘भियतनाम, श्रीलंका र केही अफ्रिकीबाहेक अन्य कुनै पनि मुलुकमा नेपालीलाई अराइवल भिसाको सुविधा छैन।’ के उनको दावी सही हो ? हामीले… Continue reading
रमेश प्रसाइँको अपरेसनको ‘फेक न्युज’ भाइरल, कसले र किन लेख्छन् यस्ता गलत कुरा?
के तपाईँले पनि सामाजिक सञ्जालका चर्चित पात्र तथा हाल लालमोहर नामको टिभी कार्यक्रमका होस्ट रमेश प्रसाइँको आँखाको शल्यक्रिया सफल भएको खबर देख्नुभएको थियो? हिजोदेखि यस्तो खबर फेसबुकमा भाइरल भएको छ। भाइरल खबरमा नेपालकै टप आँखा चिकित्सकहरु मिलेर रमेश प्रसाईको आँखाको शल्यक्रिया सफल पारेको, आँखा देखे लगत्तै खुशी हुँदै सबैभन्दा पहिला छोरी र पत्नीलाई हेरेको, शल्यक्रिया सफल… Continue reading
फेसबुकमा ज्ञानेन्द्र शाहीले फैलाएको भ्रामक सूचना
फेसबुकमा ३ लाख ७५ हजारभन्दा बढी फलोअर भएका ज्ञानेन्द्र शाहीले शनिबार लेखेका छन्, ‘भारतको सिक्किममा नेपाली भाषालाई राष्ट्रिय भाषा घोषणा गरिएको छ।’ उनकै स्टायटस साभार गर्दै केही फेसबुक पेजहरुले पनि यही दावी सेयर गरेका छन्। तर हाम्रो फ्याक्ट चेक (तथ्य जाँच)मा उनको यो दावी भ्रामक देखिएको छ।
यसकारण भ्रामक छ भाइरल भएको ‘ओमिक्रोनले नै कोभिड महामारी अन्त्य गराउँछ : डब्लुएचओ’ शीर्षकको समाचार
सोमबार एउटा समाचार निकै भाइरल भयो सामाजिक सञ्जालमा। ‘ओमिक्रोनले नै कोभिड महामारी अन्त्य गराउँछ : डब्लुएचओ’ शीर्षकमा यो समाचार थुप्रै नाम चलेका, नचलेका सबैखालका अनलाइनहरुमा आएका थिए। दुई वर्षदेखि दिक्क बनाइरहेको कोभिड-१९ महामारी अन्त्य हुने निश्चित भए त गज्जबकै खुशीको कुरा हो नि। त्यही भएर होला धेरैले खुसीको खबर लेख्दै यस्ता समाचार सेयर गरेको पनि… Continue reading