समानुपातिक अपडेट : ‘रुख’ले खोसेको एक सिट ‘घण्टी’ले पायो फिर्ता, ‘कलम’ अझै शून्य

देशभर भइरहेको समानुपातिकतर्फको मतगणना अब अन्तिम चरणमा पुगेको छ। निर्वाचन आयोगले उपलब्ध गराएको आइतबार राति १० बजेसम्मको अपडेट अनुसार ९० लाख भोट गनिसकियो। १ करोड ९ लाख जति भोट खसेको भनिएको छ।

तपाईँहरुले हाम्रो समानुपातिक भोट अपडेट हेरिरहनुभएको भए याद गर्नुभएको होला, हरेक दिन केही लाखको संख्यामा मत गनिन्छ तर सिट संख्यामा भने थोरै मात्र हेरफेर हुन्छ।

हिजोको हाम्रो अपडेट भन्दा आज पनि एक सिटमात्र हेरफेर भएको छ। हिजो रुखले घण्टीको एक सिट खोसेको थियो। तर आज घण्टीले आफ्नो मत संख्या बढाएसँगै हिजो गुमेको त्यो सिट फिर्ता पाउन सफल भएको छ।

समानुपातिकमा सिट जित्नका लागि कुनै पनि पार्टीले देशभर पाएको मतलाई एउटा निर्वाचन क्षेत्र जस्तै मानेर गणना गरिन्छ। हालसम्मको मतगणना अनुसार कसको कति सिट हुन्छ त ?

माओवादी-घण्टी बराबर

समानुपातिकमा हिजो माओवादीले घण्टीलाई उछिन्न सफल भएको थियो। तर आज घण्टीले भोट संख्यामा माओवादीलाई उछिनेको छ। तर पाउने सिट संख्यामा भने घण्टी र माओवादी बराबरी छ।

पछिल्लो चार दिनको मतगणनामा समानुपातिकमा पहिलेको दरमा मत नआएकोले घण्टीको चार सिट घटिसकेको थियो। तर आज भोट संख्या बढाएसँगै घण्टीले हिजो गुमाएको एक सिट फिर्ता पाएको छ। हिजो एक सिटको फाइदा भएको कांग्रेसले एक सिट गुमाएको छ। यसअनुसार घण्टीको सिट आजसम्मको गणना अनुसार १५ हुने देखिन्छ। माओवादीको १५ सिट भने कायम छ।

एमाले-कांग्रेस दुई सिटको अन्तर
त्यस्तै ठूला दुई दलहरुबीचको अन्तर पनि बढेर दुई सिट भएको छ। एमालेले ३५ सिट पाउनेछ भने कांग्रेसको ३३ रहेको छ।

कलमले सिट पाउला?

माधव नेपाल नेतृत्वको ‘कलम’ले सिट पाउँछ कि पाउँदैन भन्ने चासो धेरैको रहेको छ। आज त कुन अनलाइनमा हो, कलमले पनि समानुपातिक सिट पाउन लागेको भनेर लेखेको पाइयो।

तर हाम्रो गणना अनुसार कलमले अहिलेसम्म सिट पाएको छैन। र, अहिलेसम्मको भोट गणनामा कलमले पाएको भोटको ट्रेन्ड हेर्दा गन्न बाँकी मतमध्येबाट कलमले भोट संख्या तीव्र बढाएर सिट पाउने सम्भावना म चाहिँ देख्दिनँ।

किन ?

किनभने प्रतिनिधि सभा सदस्य निर्वाचन ऐन अनुसार कूल सदर मतको तीन प्रतिशत मत ल्याउनेले मात्र समानुपातिक सिट पाउँछन्। तीन प्रतिशत भन्दा कम मत ल्याउनेको मत समानुपातिक सिटका लागि गणना हुँदैन। अर्थात् ती मत बदर सरह हुन्छन्। किनभने तीन प्रतिशत मत ल्याउनेको मात्र कूल मत गणना हुन्छ।

यस अनुसार हालसम्मको मतगणनाका आधारमा कलमले कूल गणना भएको मतको तीन प्रतिशत ल्याउन नसकेकोले कुनै सिट पाएको छैन। तर हेरौँ, के थाहा, कलमको पनि कतै कोर एरिया आउन बाँकी पो हो कि 🙂

समानुपातिकमा सिट पाउनेमा ६ वटा बाहेक अरु पार्टीको इन्ट्री हुन सकेको छैन। हालसम्म एमाले, कांग्रेस, माओवादी, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी, राप्रपा र जसपाले बाहेक अरुले सिट पाउन सकेको छैन।

(नोट : यो नै अन्तिम हैन, अझै धेरै ठाउँको मत गन्न बाँकी नै छ। मत थपिएसँगै सिट संख्या हेरफेर हुनेछ। तर मतगणना लगभग सकिन लागेकोले अब त्यति धेरै फेरबदल हुने सम्भावना छैन। केही सिट तलमाथि हुनसक्छ।)

हामीले यो गणना कसरी गर्‍यौँ ?

प्रतिनिधि सभा सदस्य निर्वाचन ऐन २०७४ मा समानुपातिक सिटका लागि यस्तो प्रावधान छ-

मत परिणाम विभाजक सूत्र अनुसार प्रत्येक दलको लागि खसेको मतलाई भाग गर्ने पद्वतिले श्रृङ्खलावद्ध रुपमा भाग गरिनेछ । यस अनुसार प्रत्येक दलले प्राप्त गरेको मत परिणामलाई धेरै भाजकहरुले भाग गरिन्छ । (उदाहरण: १, ३, ५, ७, ९ आदि) त्यसरी भाग प्राप्त हुने नतिजालाई दलको भागफल (क्योसेन्ट) भनिन्छ । भागफल प्राप्त भएपछि सीट सङ्ख्याहरु ठूलो भागफलबाट सानोलाई बाँडफाँट गर्दै सीट नसकिँदासम्म बाँडफाँट गरिनेछ । यसरी बाँडफाँट गर्दा कुनै दलले जतिसुकै मत प्राप्त गरेको भए तापनि त्यस्तो दलले बन्दसूचीमा सूचीकृत गरेको उम्मेदवार सङ्ख्यामा सीमित रही त्यस्तो राजनीतिक दलले प्राप्त गर्ने सीटको बाँडफाँट गरिनेछ ।

यही मतपरिणाम विभाजक सूत्र प्रयोग गरी समिर केसीले यो गणनाका लागि सघाएका हुन्।

हामीले यसअघि पहिलो संविधान सभा, दोस्रो संविधान सभा निर्वाचन र अघिल्लो निर्वाचनमा पनि यस्तो गणना गरेका थियौँ।