अनन्त गुणले सम्पन्न अनुत्तर सम्यक् सम्बोधी लाभ गरी मानव जगतलाई सत्यको मार्ग देखाउनु भएका भगवान् बुद्धको गुणानुस्मरण गर्ने र बुद्धोपदेशको अभ्यासलाई जनस्तरमा प्रचार प्रसार गर्ने उद्देश्यले नेपालमा मात्र होइन विश्वभरी बुद्ध जयन्ती मनाउँदै आएको छ।
वैशाख पूर्णिमा बुद्धको जन्म, बोधि लाभ र महापरिनिर्वाण गरी तीन संयोग परेको दिन भए पनि नेपालमा बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी परेको हुनाले त्यसको गौरव स्वरूप तीनै संयोगलाई स्मरण गर्दै ‘बुद्ध जयन्ती’ अर्थात् ‘जन्म’लाई मात्र नामोच्चारण गरी मनाउने गरेको देखिन्छ।
नेपालमा मनाइने बुद्ध जयन्ती समारोहमा होस् वा कसैले दिने शुभकामना सन्देशमा होस् ‘२५६५ औं बुद्ध जयन्ती’ भनी उच्चारण गर्ने चलन व्यापक छ। वरिष्ठ भिक्षु, विद्वान् तथा उच्च पदाधिकारीहरुले समेत यही त्रुटि दशकौंदेखि दोहोर्याइरहेका छन्। यसपालि प्रधानमन्त्रीको सम्बोधनमा समेत यही त्रुटिको निरन्तरता छ।
मूलधारका संचार माध्यमहरूले पनि यस्तै समाचार सम्प्रेषण गरिरहेका छन्। यो त्रुटिपूर्ण वाक्यांशको प्रचार स्वयं लुम्बिनी विकास कोषले गरिरहेको छ।
कोषको वेबसाइट हेर्नुभयो भने अहिले पनि त्यहाँ यही त्रुटिपूर्ण वाक्यांश व्याप्त पाउनु हुनेछ। यो वाक्यांश त्रुटिपूर्ण छ भन्ने धेरैलाई थाहै छैन भने थाहा हुनेले पनि परम्पराका नाममा सुधार्न अन्काइरहेका छन्।
नेपाली, हिन्दी वा संस्कृत जुनसुकै शब्दकोष पल्टाई हेर्नु होस् – ‘जयन्ती’ भनेको ‘जन्म दिन’ अर्थात् ‘जन्मोत्सव’ हो तर ‘२५६५’ भन्ने अङ्क जन्म वर्ष नभई महापरिनिर्वाण (अर्थात मृत्यु) वर्ष हो। यो कुरा थाहा हुनेहरू पनि यो त्रुटि सुधार्न डराइरहेका छन्।
मुक्तकण्ठले यो गलत हो ‘२६४५ औँ बुद्ध जयन्ती’ भनी मनाउनु पर्छ भनी बोल्न र व्यवहारमा ल्याउन किन सकिरहेका छैन यो आश्चर्यको कुरा छ। यसबाट बुद्ध जन्मस्थल नेपाल भनी गौरव गर्ने नेपालीहरूमा अहिलेसम्म पनि बुद्ध जयन्तीको अर्थ, उद्देश्य र इतिहासमा स्पष्टता नआएको बोध हुन्छ।
बुद्ध जयन्ती समारोह समिति गुइतःले यसको बोध भई यो कुरालाई ललितपुर बुद्ध जयन्ती कोषमा समेत छलफल चलाई यो गल्ती कम्तीमा हामीबाट सच्याउने निर्णयका साथ यस वर्षको बुद्ध जयन्ती देखि ‘२५६५ बुद्ध जयन्ती’ भन्ने वाक्यांशको प्रयोग नगर्ने घोषणाका साथ ‘२६४५ औँ जन्म दिवस, २६१० बोधिलाभ दिवस र २५६५ औं महापरिनिर्वाण दिवस’ भनी तीनैवटा दिवसलाई उल्लेख गरी बुद्ध जयन्ती मनाउने सुरुवात भएको छ।
हामीलाई यस सत्यबोध गराउने श्रद्धेय भिक्षु सम्येक्सम्बोधि प्राणपुत्रलाई हार्दिक साधुवाद छ । विशेष गरी नेपाल सरकारका निकायहरु, लुम्बिनी विकास कोष, भिक्षुगण तथा विद्वान्वर्ग, यहाँहरूले कम्तीमा यो त्रुटि सच्याउनु भयो भने क्रमशः अरूले सच्याइ हाल्नेछ।
(ज्ञानेन्द्र शाक्य सचिव, बुद्ध जयन्ती समारोह समिति गुइतः, ललितपुर हुन्)
बुद्ध जयन्तीको सन्दर्भमा ‘२६४५ औँ जन्म दिवस, २६१० बोधिलाभ दिवस र २५६५ औं महापरिनिर्वाण दिवस’ वासतवमा सही नै छ । तर हाम्रो सस्कृति परम्परा के छ भने बाचुञ्जेल जन्मतिथिलाई महत्व दिइन्छ र मृत्यूपछि मृत्यू तिथिलाई । कोही मानिसको मरण भएपछि उसको जन्म तिथिलाई सम्झिइदैन, प्रयोगमा ल्याइदैन । यसको धार्मिक अर्थ पनि छ । विशेषगरी हिन्दु, बुद्ध सस्कृति पूर्नजन्ममा विस्वास गरिने सस्कृति हो । मृत्यूलाई यो चोलाको अन्त्य भई अर्को चोला अर्थात अर्को जन्म लिएको विस्वास गरी कुनै मानिसको मरण पछि मृत्यू तिथिलाई महत्व दिने गरिन्छ । धन्य, बुद्धको जन्म तिति, र मृत्यू तिथि एउटै भएकोले तिथिमा त समस्या परेन तर सालमा भने अवस्य फरक पर्ने नै भयो ।
आजभन्दा २५६५ बर्ष अघि बुद्धको जन्म भएको भन्नु चै गल्ती नै हो । तर हाम्रो परम्परा अनुसार बुद्धको सम्झनुपर्ने तिथि साल भने २५६५ वर्ष अधिको बैशाख पुर्णिमा नै हो ।
यो भ्रम को खेति भएन र? त्यो भिक्षु अरुलाई उक्साउन मात्र माहिर छ जस्तो लाग्यो। संघसंस्था वा सभामा किन बहस गर्न सकेन?
स्वाँया पुन्हि वा फूलको पुर्णिमा किन भन्छ भन्ने लेख अनुसार बुद्ध जयन्ती 1950 देखि मनाउने गरेको भन्ने उल्लेख छ, त्यो भन्दा पहिला मनाउने चलन छैन। स्वयं बुद्धआफूलाई पूजा आजा गरेको मनपराउनु हुन्न भने वहाँको जन्म दिन कसरी बनाउँछ? यो बुद्ध
पुर्णिमा जयन्तीको रुपमा 1950 पछि देखि शुरु भएको हो।
साल मृत्युको छ यो नै साललाई बुद्ध सम्बत् को रुपमा जहाँ तही उल्लेत्रि-ग्रन्थमा र थाई देशको क्यालेण्डरमा समेत।
महापरिनिर्माण भंदा जन्म ८० बर्ष पहिले भएकोले, जन्म जयन्ती पनि ८० औ धेरै हुनु पर्ने होईन?
buddha ko asalee date of birth kahichaina….jastai islam christ etc..so let it be.. religious books haroo muhammad ko Quran after 200 years cha , bible testai cha…k ho yaar timi haroo