सुशीला कार्कीलाई निलम्बनबाट फर्काई आजै तत्काल प्रधान न्यायाधीशको काम यथावत गर्न लगाउने चोलेन्द्रशमशेर जबराको भावुक आदेशको आज जताततै चर्चा छ। हुन पनि साह्रै भावुक हुनुभो चोलेन्द्र श्रीमान। लेखे, ‘यो देशलाई सतिको श्राप छ भन्ने गरिन्छ, मलाई लाग्छ अब यो आदेश पश्चात् सबैले विचार गर्नैपर्छ। यो देशलाई उक्त श्रापबाट उन्मुक्ति
पाउनबाट म भन्छु, न्यायालय राज्यको अति संवेदनशील अंग हो।’ यी श्रीमानको अर्को आदेश पनि निकै चर्चित छ। उनैले तासको म्यारिज खेल जुवा नहुने फैसला श्यामबहादुर प्रधानसहितको इजलासबाट २०५८ साउन ११ गते गरेका थिए।
पढ्नुस् त्यो ऐतिहासिक र रोचक आदेशका अंश।
‘प्रथमतः तासको म्यारिज खेल जुवा ऐन २०२० को परिभाषाभित्र नपर्ने भनी प्रत्यर्थीतर्फाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ताहरूले जिकिर लिनु भएतर्फ विचार गर्दा जुवा ऐन २०२० को दफा २ मा जुवा भन्नाले सम्पत्ति हार्ने वा जित्ने गरी कुनै संयोगको आधारमा बाजी थापी खेलेको खेल सम्झनुपर्ने भनी जुवाको परिभाषा गरेको पाइयो । तासको म्यारिज खेल जुवा ऐनको परिभाषा अनुसार संयोगका आधारमा खेलिल्छ वा खेलिँदैन भन्नेतर्फ हेर्दा तासको म्यारिज खेल के कसरी खेलिन्छ भन्ने सम्बन्धमा अभियोग दाबीमा केही उल्लेख भएको नपाइए तापनि सो खेल कसरी खेलिन्छ भन्ने इजलासको जिज्ञासा सम्बन्धमा वादीतर्फा विद्वान् न्यायाधिवक्ताले तथा प्रतिवादीतर्फा विद्वान् अधिवक्ताहरूले एकै मिलानको जवाफ दिनुभएको पाइयो। जस अनुसार, दुई वा दुईभन्दा बढी अर्थात् बढीमा छ जनासम्म व्यक्तिहरूद्वारा खेल्न सकिने, खेलका लागि तीन बुङ्ग तास चाहिने, प्रत्येक व्यक्तिलाई २१/२१ चक्की तास बाँडिने, बाँकी रहेको बुङ्गबाट एक चक्की पल्टाउने र तास बाँड्ने व्यक्तिदेखि देब्रेतर्फका व्यक्तिले एउटा चक्की पल्टाउने जसलाई जोकरका रूपमा मानिने अर्थात् जस्तो एक्का पल्टिएमा बाँकी सबै एक्काहरू जोकरका रूपमा जानिने र पानको एक्का पल्टिएमा त्यसको बास्सा, एक्का र दुवालाई म्यारिजका रूपमा मानिने सो खेलमा तीन सिक्वेन्स अनिवार्य रूपले मिलेको हुनुपर्ने, सिक्वेन्स भन्नाले एकै रङका जस्तो दुवा, तिक्का, चौका भएमा एक सिक्वेन्स हुने रहेछ । त्यसरी नै क्रमशः सबै अर्थात् २१ चक्की नै जसले बा“की रहेको तासको बुङ्गबाट वा बाया“तर्फाले फालेको चक्कीबाट मिलाएर देखाउन सक्छ, उसले म्यारिज खेल जित्ने हुन्छ भन्ने पाइयो । यसरी खेलिने तासको म्यारिज खेल सर्सर्ती हेर्दा संयोगको आधारमा खेलिने खेल देखिन नआएको हु“दा तासको म्यारिज खेल जुवा ऐन २०२० को उपरोक्त परिभाषाभित्र परेको भनी मान्नु मिल्ने देखिएन ।…”
२०६३ साल माघ ११ गते बल्ल सर्वोच्चमा पुगेर यो फैसला केही उल्टी भएको थियो। त्यतिबेलाको फैसला यस्तो थियो
फैसला
न्या.राजेन्द्रप्रसाद कोइराला : पुनरावेदन अदालत विराटनगरबाट मिति २०५८।४।११ मा प्रतिवादीहरुलाई अभियोग दावीबाट सफाई दिने ठहराई भएको फैसला उपर चित्त नबुझी वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम यस अदालतमा पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य र ठहर यस प्रकार छः–
२. मिति २०५५।८।२१ गते विराटनगर ४ स्थित रहेको भाईराजा प्रधानको १ तले पक्कि घरको उत्तरतर्फको कोठामा २ समूहमा वसी खाल थापी जुवा (तास) खेली रहेको अवस्थामा तास वुक थान–६, राडी थान–२ चकटी थान–२, तन्ना थान–१, टेवुल पोस थान–१, इमरजेन्सी लाईट थान–१ र नगद रु. ५२,१२८।– समेत बरामद गरी तास खेली रहेको भरत प्रधान, भरत खड्का, इन्द्र कार्की, पुनमचन्द्र दुगड, खेमचन्द्र जैन, नरेश प्रधान, रोशन थापा, गंगा बहादुर क्षेत्री, सुदिप श्रेष्ठ र घरधनी भाइराजा प्रधान समेत १० जनालाई प्रहरीले पक्राउ गरेको भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्का ।
३. मिति २०५५।८।२१ गते भाईराजाको घरमा जुवा खेल भै रहेको सुराक पाई सो घरमा गै तलासी गर्दा कोठा भित्र २ समूहमा खाल थापी जुवा (तास) खेली रहेको अवस्थामा राडी, तास, तन्ना, चकटी, इमरजेन्सी लाईट, टेवलपोस नगद रु. ५२,१२८।– बरामद गरी भाइराजा प्रधान, भरत प्रधान, नरेश प्रधान, भरत खड्का, इन्द्र कार्की, पुनमचन्द्र दुगड, खेमचन्द्र दुगड, रोशन थापा, गंगा बहादुर क्षेत्री, सुदिप श्रेष्ठ समेतलाई पक्राउ गरी आवश्यक कारवाहीको लागि दाखिला गरेको छु भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी निरिक्षक राजेन्द्र ढकालको प्रतिवेदन ।
४. विराटनगर–४ बस्ने भाईराजा प्रधानको घरमा अवैध जुवा खेलाई रहेको छ भनी प्राप्त सुराक अनुसार निजको घरमा गई हेर्दा निजको घर कोठामा २ समूह गरी जुवा खेली रहेको अवस्थामा फेला परेकोले निज घरधनी भाईराजा प्रधान समेतका १० जना मानिसहरुलाई पक्राउ गरी पठाईएको छ । निजहरुले अवैध जुवा खेले खेलाएकोमा निजहरुलाई कानून बमोजिम कारवाही होस भन्ने समेत व्यहोराको वडा प्रहरी कार्यालय विराटनगरको पत्र ।
५. मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन भाईराजा प्रधानको घरमा केही मानिसहरुले हो हल्ला गरी रहेको अवस्थामा म पनि सो स्थानमा पुगेकोले मलाई पनि प्रहरीले पक्राउ गरी यस कार्यालयमा दाखिल गरेको हुन मैले तास जुवा खेलको छैन । अरुले के गरेको हुन मलाई थाहा भएन भन्ने समेत व्यहोराको गंगा बहादुर क्षेत्रीले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
६. घर धनी भाईराजा प्रधान मेरो दाजु भाई नाता पर्ने मानिस भएकोले मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन निजलाई भेट गर्न गएको बेला प्रहरीले छापा मारी म समेतलाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा दाखिला गरेका हुन, मैले तास जुवा खेलेको छैन । अरुले के गरे मलाई थाहा भएन भन्ने समेत व्यहोराको सुदिप श्रेष्ठको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
७. जाहेरीमा उल्लेख भएको मिति र समयमा म घर धनी भाईराज प्रधानलाई भेट गर्न भनी गएको थिए । मेरो आँखा कमजोर भएको कारणबाट मैले जुवा तास खेलेको छैन । अरुले के के गरे सो मलाई थाहा छैन । जाहेरीमा उल्लेख भए बमोजिमको सामानहरु घटनास्थलबाटै बरामद भएको हो भन्ने समेत व्यहोराको भरत खड्काले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
८. मिति २०५५।८।२१ गते बजार तर्फ गई रहेको अवस्थामा बाटोमा सुदिप श्रेष्ठसँग भेट भयो । निजले भाईराजा प्रधान विरामी छ भनी भनेकोले म पनि निजको साथमा भाईराज प्रधानको घरमा जाँदा मलाई पनि भाईराजा प्रधानको घरको वरण्डामा पक्राउ गरी यस कार्यालयमा ल्याएका हुन । मैले तास जुवा खेलेको छैन । बरामदी मुचुल्कामा उल्लेख भएको सामान घटनास्थलबाटै प्रहरीले बरामद गरी ल्याएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको भरत प्रधानले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
९. मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन टेलिफोन गर्नका लागि भाईराजा प्रधानको घरमा जाँदा सोही बेला म लगायत घरधनी समेत १० जनालाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा दाखिल गरेका हुन् । यो बरामद भएको सामान प्रहरीले घटनास्थलबाटै बरामद गरी ल्याएका हुन् भन्ने समेत व्यहोराको इन्द्र कार्कीले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
१०. मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन दाजु भाईराजा प्रधानका घरमा गै घरायसी कुराकानी गरी रहेको अवस्थामा त्यती खेर प्रहरी आई म समेतका १० जना मानिसलाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा ल्याएका हुन । यसरी बरामद भएका सामान प्रहरीले घटनास्थलबाट बरामद गरी ल्याएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको नरेश प्रधानको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
११. मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन सिभिल पोशाकमा प्रहरीहरु आई भाईराजा भन्ने व्यक्ति को हुन् भनी भनेकोले निज घर धनीले भाईराजा भन्ने व्यक्ति मै नै हुँ भनी भनेकोले म समेतका बरामदी मुचुल्कामा उल्लेख भएका मानिसहरुलाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा ल्याएका हुन सो बरामद भएको सामान घटनास्थलबाट ल्याएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको पुनमचन्द्र दुगडले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
१२. म घर बाहिर भएकोले म मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन भाईराजालाई भेट गर्न भनी आउँदा म निजको घरको पछाडि पुगेको बेला प्रहरीले म समेत १० जनालाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा दाखिला गरेका हुन् । बरामद भएको सामान घटनास्थलबाट ल्याएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको रोशन थापाले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
१३. मैले भाइराजा प्रधानको घरको गेट बनाएकोले मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन सो गेट बनाएको पैसा लिन भनी गएको बेला सोही बखत प्रहरी टोली पनि आई पुगी म समेत १० जनालाई पक्राउ गरी यस कार्यालयमा दाखिला गरेका हुन् । यो बरामद भएको सामान घटनास्थलबाटै बरामद गरी ल्याईएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको खेमचन्द्र जैनले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
१४. मलाई विभिन्न किसिमको रोग भएको कारणबाट मलाई प्रायजसो मानिसहरुले भेट गर्नको लागि बराबर आउने जाने गरी रहेका थिए । मिति २०५५।८।२१ गतेका दिन मेरो घरमा तास जुवा खेल भएको होइन । यो बरामद भएको बरामदी मुचुलकामा उल्लेख भएको सबै सामानहरु मेरै घरबाट बरामद गरी ल्याएका हुन भन्ने समेत व्यहोराको घरधनी भाईराजा प्रधानले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष गरेको बयान ।
१५. मिति २०५५।८।२१ गते प्रतिवादी भाईराजा प्रधानको घरमा खाल थापी तास जुवा खेलाएको सम्बन्धमा घर धनी भाइराजा प्रधान समेतका मानिसहरुलाई गस्ती प्रहरीले पक्राउ गरी लिई गएका हल्ला सुनी थाह पाए । निजहरुलाई खाल थापी तास जुवा खेल खेलाएको मैले देखेको छैन भन्ने समेत व्यहोराको जोती होमागाई, नरेश नेपाल, महेश हुमागाई समेतले गरी दिएको मिति २०५५।८।२३ को वस्तु स्थिती मुचुल्का ।
१६. प्रतिवादी भाईराजा प्रधानले सम्पत्ति हार्ने जित्ने गरी तास (जुवा) खेलाई जुवा ऐन, २०२० को दफा ३(१) को कसूर गरेको देखिन आएको र अन्य विरूद्ध खण्डमा उल्लेखित प्रतिवादीहरुले नगद हार्ने जित्ने गरी तास खेली सोही ऐनको सोही दफाको कसूर गरेको देखिन आएकोले सो कसूरमा पहिलो पटक कायम गरी प्रतिवादी मध्ये भाईराजा प्रधानलाई सोही ऐनको दफा ४ (ख) बमोजिम सजाय हुन र अन्य प्रतिवादीहरु पुनमचन्द्र दुगड, भरत खड्का, भरत प्रधान, गंगा बहादुर क्षेत्री, खेमचन्द्र जैन, रोशन थापा, सुदिप श्रेष्ठ, इन्द्र कार्की, नरेश श्रेष्ठ समेतलाई पहिलो पटक कायम गरी सोही ऐनको दफा ४(क) बमोजिम सजाय हुन तथा जुवामा प्रयोग भएको नगद उपभोग गर्ने मनसायले लगिएको नगद रु. ५२,१२८।– जिन्सी सामान राडी थान–२ चकटी थान–२, तन्ना थान–१ टेवल पोस थान–१ इमरजेन्सी लाईट थान–१, तास वुक–६ समेत ऐ. ऐनको दफा ५ बमोजिम सजाय गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०५५।८।२३ को अभियोग पत्र ।
१७. बरामद गरेको तास, पैसा र सामान समेतको सम्बन्धमा मलाई थाहा छैन । मैले तास खेलेको छैन, मलाई विरामी हेर्न जाँदा विरामी व्यक्तिको बरण्डाबाट पक्राउ गरेको हो । म निर्दोष हुँदा सजाय हुने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी भरत प्रधानले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
१८. भाईराजा प्रधान विरामी भएको कारणबाट म र उहाँका साथीहरु त्यहाँ विरामी हेर्न गएका थियौं । मैले तास खेलेको होइन । अन्य प्रतिवादीहरुले तास खेलेको मलाई थाहा छैन । प्रहरीले मेरो साथबाट नगर प्रहरीमा रु. २९७५।– बरामद गरी प्रहरीले लिएका हुन् । बरामदी मुचुल्कामा मेरो सही छैन । नगद भाईराजाको घर घटनास्थलबाट बरामद भएको होइन । मानिस बसेको घरबाट राडी, तन्ना बरामद हुनु कुनै नौलो कुरा होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी नरेश प्रधानले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
१९. मैले तास खेलेको होइन । मेरो आँखाको विरामी हुँदा मैले तास खेल्ने कुरै भएन । म भाईराजासँग बसेर गफ गरी रहेको ठाउँबाट प्रहरीले तानेर अर्को कोठामा लैजादा अन्य प्रतिवादीहरुलाई देखेको हुँ । मैले सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी भरत खड्काले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२०. मैले अभियोग दावी अनुसार कसूर गरेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन । बरामद भएका सामान कहाँबाट कसले बरामद गरेर ल्याएका हुन मलाई थाहा छैन । पैसा नगर प्रहरीमा साथीहरुको साथबाट बरामद गरी निकालेका हुन् । क कसको कति थियो मलाई थाहा भएन मेरो साथमा पैसा थिएन म बाट बरामद भएको होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी इन्द्र कार्कीले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२१. प्रहरीले मेरो घरबाट पैसा बरामद गरेको होइन । नगर प्रहरीमा ल्याएपछि पैसासाथबाट निकालेका हुन । नगर प्रहरीमा मेरो साथबाट पनि रु. १५००।– बरामद गरेको छ । राडी तन्ना मेरो विछौनाबाट र चकडी साथीहरु बसेको ठाउँबाट मेरो सामान बरामद गरी ल्याएका हुन । तास र पैसा मेरो घरबाट बरामद भएको होइन । म शारिरीक रुपले अशक्त व्यक्तिले अभियोग दावी अनुसारको कसूर गरेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी भाईराजा प्रधानले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२२. मलाई भाईराजाको बैठक कोठामा वसी रहेको अवस्थामा पक्राउ गरेको हो । मलाई तास खेल्न आउँदैन म सो ठाउँमा तास खेल्न गएको थिईन । पैसा उठाउन गएको थिएँ । मेरो झ्याल ढोकामा प्रयोग हुने ग्रीलको कारखाना छ । भाईराजाले ग्रील लगेको हुँदा सोही पैसा उठाउन भाईराजाको घरमा गएको हुँ । म उपरको दावी झुठ्ठा हो । सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी खेमचन्द्र जैनले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरको बयान ।
२३. बरामद भएको राडी, तन्ना, चकटी, इमरजेन्सी लाईट, टेवुल पोस भाईराजा प्रधानको हो । तास प्रहरीले कहाँबाट ल्याए मलाई थाहा छैन । रुपैंया हामी सबैको हो । नगद रु. ५२,१२८।– मध्ये मेरो रु. ३०७० हो । अरु क–कस्को हो मलाई थाहा छैन । तास जुवा खेलेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी पुनमचन्द्र दुगडले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२४. बरामद भएको नगद मध्ये रु. ५२,१२८।– मध्ये मबाट रु. ७०००।– प्रहरीले नगर प्रहरीमा ल्याई खल्तीबाट निकाल्न लगाई बरामद मुचुल्कामा देखाएको रुपैया हो । तास प्रहरीले कहाँबाट ल्याए मलाई थाहा छैन । राडी, तन्ना आदि सामान भाईराजाको घरबाट ल्याएका हुन । मैले तास खेलेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी गंगा बहादुर क्षेत्रीले मिति २०५५ साल मार्ग २३ गते अदालतमा गरेको बयान ।
२५. बरामदी मुचुल्कामा बरामद भएको सामान प्रहरीले लिएर आउँदा देखेको हुँ । मलाई प्रहरी कार्यालयमा खान तलासी गर्दा मेरो साथबाट रु. ८४५५।– रुपैया लगेको हो । मैले तास जुवा खेलेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी सुदिप श्रेष्ठले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२६. मिति २०५५।८।२१ गते अन्दाजी २ बजेको समयमा भाईराजा प्रधान विरामी छन् भन्ने सुनी हेर्न गएको थिए । प्रहरीले तास कहाँबाट ल्याए थाह छैन । प्रहरीले मेरो साथबाट नगर प्रहरीमा तलासी लिदा रु. १०,५२३।– बरामद गरेको हो । तास जुवा खलेको नहुँदा सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी रोशन थापाले मिति २०५५।८।२३ मा अदालतमा गरेको बयान ।
२७. हाल प्रतिवादीहरुलाई जनही रु. १००।– नगद धरौट वा सो रकम खाम्ने जेथा जमानी माग गरी दिन सके तारेखमा राखी र दिन नसके ‘ख’ श्रेणीको सिधा खुवाई अ.वं. १२१ नं. अनुसार को थुनुवा पूर्जि दिई थुनामा राखी पूर्पक्ष गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको मोरङ जिल्ला अदालतको मिति २०५५।८।२३ को आदेश ।
२८. भाईराजा विरामी थिए । हेर्ने मानिस आउने जाने गरी रहन्थे । तर, जुवा तास खेलेको होइन । तास जुवा खेल्ने अपराध भएको थिएन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी भाईराजाको साक्षी जोती हुमागाँईले अदालतमा गरेको वकपत्र ।
२९. भाईराजा विरामी भएकोले हेर्न जाने आउने मानिस हुन्थे । हामी साथी भाई गई रहन्थ्यौं । त्यसै वखत नरेश प्रधान पनि आए । भित्र पस्नु भयो । त्यसै वखत ८।१० जना साधा पोशाकमा प्रहरीहरु आई विरामी हेर्ने र विरामी समेतलाई पक्राउ गरी लगे । त्यहाँ तास खेलेको थिएन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी नरेश प्रधानको साक्षी पशुपति पाण्डेले अदालतमा गरेको बकपत्र ।
३०. प्रहरीले मुचुल्कामा सही गरी दिनु होस भन्दा मैले सही गरेको हुँ । जुवा खेले नखेलेको सम्बन्धमा मलाई थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्कामा लक्ष्मीप्रसाद निरौलाले अदालतमा गरेको वकपत्र ।
३१. भाईराजा विरामी भएकोले निजलाई हेर्न सान्त्वना दिन मानिसहरु आएका हुन । जुवा तास खेलेको होइन छैन भन्ने समेत व्यहोराको सर्जमिनका मानिस गणेशप्रसाद भट्टराईले अदालतमा गरेको बकपत्र ।
३२. मैले सामान तथा रकम बरामद भएको मैले देखिन । प्रहरीले यसमा सही गरी दिनुहोस भन्दा मैले सही सम्म गरी दिएको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्कामा लिला नेपालले मोरङ जिल्ला अदालतमा गरेको बकपत्र ।
३३. मैले सामान तथा रकम देखिन । प्रहरीले सहिछाप गरी दिनु होस भन्दा मैले सही सम्म गरेको हुँ । सो सम्बन्धमा मलाई केही थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्कामा सही गर्ने शंकरप्रसाद न्यौपानेले मोरङ जिल्ला अदालतमा गरेको बयान ।
३४. तास जुवा खेलेको मलाई थाहा छैन । पैसा कहाँबाट ल्याएर बरामद गरेको हो मलाई थाहा छैन । जुवा तास विषयको वस्तुस्थिति मुचुल्कामा सही गरी दिनु होस भन्दा मैले सही गरी दिएको हुँ भन्ने समेत वस्तुस्थिती मुचुल्कामा बस्ने मनोहर राज पाण्डेले मोरङ जिल्ला अदालतमा गरेको वकपत्र ।
३५. भाईराजाको घरमा अवैध तरिकाले जुवा तास खेलाई सुराक अनुसार म समेतको अधिकृतले टोली खटी गई कोठामा प्रवेश गरी सो कोठामा दुई खाल पैसाको बाजी थापी खेलाई रहेको अवस्थामा रु. ५२,१२८।– नगद, तास र सोमा प्रयोग गर्ने तन्ना, चकटी, इमरजेन्सी लाईट समेत बरामद गरेका थियौं भन्ने समेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्कामा बस्ने प्र.ह. चन्द्र कार्कीले मोरङ जिल्ला अदालतमा गरेको वकपत्र ।
३६. आरोपित कसूरबाट प्रतिवादीहरुले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मोरङ जिल्ला अदालतको मिति २०५७।२।४।४ को फैसला ।
३७. प्रतिवादीहरुले जुवा खेलेको र खेलाएको पुष्टि भएको अवस्थामा पनि प्रतिवादीहरुलाई अभियोग दावीबाट सफाई दिने ठहर्याएको शुरु फैसला त्रुटीपूर्ण हुँदा उल्टी बदर गरी प्रतिवादीहरुलाई अभियोग दावी अनुसार सजाय गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट पर्न आएको पुनरावेदन पत्र ।
३८. तास र रुपैया समेत बरामद भै वादीका साक्षीले किटानी वकपत्र गरी दिएको र प्रतिवादी रोशन थापा समेतका केही प्रतिवादीहरुले रुपैंया हाम्रै हो भनी बयान समेत गरी रहेको अवस्थामा शुरुले गरेको फैसला फरक पर्ने देखिदा छलफलको लागि अ.वं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी झिकाई पेश गर्नु भन्ने व्यहोराको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको आदेश ।
३९. तासको मेरिज खेल सरसर्ती हेर्दा संयोगको आधारमा खेलिने खेल देखिन नआएको हुँदा तासको म्यारिज खेल जुवा ऐन, २०२० को परिभाषा भित्र परेको भनी मान्न मिल्ने देखिएन । बरामदी मुचुल्कामा बस्ने व्यक्तिले प्रतिवादीहरुले तास खेलेका हुन भनी किटानी साथ भन्न नसकेको, बरामदी मुचुल्कालाई पुष्ट्याई दिने किसिमको प्रमाण वादी पक्षबाट पेश हुन नसकेको हुँदा प्रतिवादीहरुलाई अभियोग दावीबाट सफाई दिने ठहराएको शुरु मोरङ्ग जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव हुँदा सदर हुने ठहराई गरेको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको मिति २०५८।४।११ को फैसला ।
४०. पुनरावेदन अदालतबाट तासको मेरिज खेल जुवा ऐनको परिभाषा भित्र पर्दैन । मेरिज खेल तास अन्तर्गत पर्दैन भनी गरेको पुनरावेदन अदालतको इन्साफ न्याय सँगत छैन । मेरिज तासमा पनि संयोज परेन भने तास मिल्न आउँदैन । तास मिलेन भने बाजी हुँदैन । बाजी भएन भने जसले बाजी गर्दछ बाजी गर्न नसक्नेले हार्दछ र हारे वापत पैसा तिर्नु पर्ने हुँदा तासको मेरिज खेललाई संयोगबाट नखेलिने भनी गरेको व्याख्या जुवा ऐन, २०२० को दफा २ को परिभाषा विपरीत छ । प्रतिवादी भाईराजाले बयान गर्दा बरामदी मुचुल्काको रकम आफ्नो हो भनी लेखाई सो मुचुल्काको अस्तित्वलाई स्वीकार गरेको अवस्थामा प्रतिवादीहरुको त्यस्तो स्वीकारोक्तिपूर्ण बरामदी मुचुल्कालाई प्रमाणमा ग्रहण नगरी गरिएको फैसला त्रुटीपूर्ण छ । बरामदी मुचुल्कामा बस्ने व्यक्तिहरुले बरामदी मुचुल्कामा भएको सही आफ्नो भनी स्वीकार गरेको अवस्था समेतबाट प्रतिवादीहरुले अभियोग दावी अनुसारको कसूर गरेको हुँदा निजहरुलाई अभियोग माग दावी अनुसार सजाय गर्नु पर्नेमा मेरिज खेल जुवा होइन भनी सफाई दिने ठहराएको पुनरावेदन अदालतको इन्साफ नमिलेकोले उल्टी गरी अभियोग माग दावी बमोजिम सजाय गरी पाउँ भनी अभियोग माग दावी बमोजिम सजाय गरी पाउँ भनी वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट दोहोर्याई हेरि पाउँ भनी निवेदन परी सो निवेदनमा निस्सा प्रदान भै प्रस्तुत मुद्दा पुनरावेदनको रुपमा दर्ता हुन आएको छ ।
४१. यसमा जुवा ऐन, २०२० को दफा २ मा गरिएको परिभाषा अनुसार नै तासको म्यारिज खेलमा पनि बाजी थाप्ने र संयोगको आधारमा हारजित हुने र हार्नेले जित्नेलाई रकम भुक्तानी गर्ने खेल भएकोले पुनरावेदन अदालत विराटनगरबाट उक्त ऐनको दफा २ को परिभाषा भित्र म्यारिज खेल नपर्ने भनी मिति २०५८।४।११ मा भएको फैसलामा उक्त कानूनको व्याख्यात्मक त्रुटी देखिएकोले न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा १२ को उपदफा १ को खण्ड (क) बमोजिम प्रस्तुत मुद्दा दोहोर्याई हेर्ने निस्सा प्रदान गरिएको छ । कानून बमोजिम गर्नु भनी यस अदालतको संयुक्त इजलासबाट मिति २०५९।१०।१५ मा भएको आदेश ।
४२. नियम बमोजिम दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकको तर्फबाट महा न्यायाधिवक्ताको कार्यालयका उप न्यायाधीवक्ता शरद खड्काले मेरिज तासमा पनि संयोग नपरे बाजी हुन सक्दैन, बाजी भएन भने हार हुन्छ, जुन व्यक्तिले बाजी गर्न सक्दैन उसले बाजी गर्ने व्यक्तिलाई बाजी गरे बापत रकम दिनु पर्ने हुन्छ । यस्तो संयोगको भरमा हार जित हुने खेललाई पनि जुवा ऐन, २०२० को दफा २ को परिभाषा भित्र पर्दैन भनी गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला नमिलेकोले उल्टी हुनु पर्दछ भनी र विपक्षीहरुको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता दिपेन्द्र राज बस्नेतले विपक्षीहरु जुवा खेल्न नबसेको, जुवा खेली हारजित गरेको भन्ने दावी वादी पक्षबाट पुष्टि हुन नआएकोले पुनरावेदन अदालतबाट भएको फैसला मिलेकै हुँदा सदर हुनु पर्दछ भनी गर्नु भएको वहस समेत सुनियो ।
४३. अव पक्ष विपक्षको तर्फबाट प्रस्तुत हुन आएको बहस जिकिर, शुरु, रेकर्ड र मिसिल साथ संलग्न कागजातहरु अध्ययन गरी पुनरावेदन अदालतबाट अभियोग दावीबाट प्रतिवादीहरुलाई सफाई दिने गरी गरेको शुरु जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको इन्साफ मिले नमिले सम्बन्धमा निम्न प्रश्नहरुमा केन्द्रित रही निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।
१. तासको मेरिज खेल जुवाको खेल हो वा होईन ?
२. प्रतिवादीहरुले अभियोग दावी अनुसारको कसूर गरेका हुन वा होइनन् ? र पुनरावेदन अदालतले गरेको इन्साफ मिलेको छ वा छैन ?
४४. निर्णय तर्फ विचार गर्दा, प्रतिवादी भाइराजा प्रधानले सम्पत्ति हार्ने जित्ने गरी तास खेलाई जुवा ऐन, २०२० को दफा ३(१) को कसूर गरेको देखिन आएको र अन्य प्रतिवादीले नगद हार्ने जित्ने गरी तास खेली सोही ऐनको सोही दफाको कसूर गरेको देखिन आएकोले सो कसूरमा पहिलो पटक कायम गरी प्रतिवादी भाईराजा प्रधानलाई उक्त ऐनको दफा ४(ख) र अन्य प्रतिवादीहरुलाई दफा ४(क) बमोजिम सजाय गरी पाउँ भन्ने अभियोग दावी भै चलेको प्रस्तुत मुद्दामा आरोपित कसूरबाट प्रतिवादीहरुले सफाई पाउने ठहराई गरेको शुरु मोरङ जिल्ला अदालतको इन्साफलाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको इन्साफ उपर चित्त नबुझाई वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा दोहोर्याई हेरी पाउँ भन्ने निवेदन परी सो निवेदन उपर कारवाही हुँदा अदालतको आदेशानुसार दोहोर्याई हेरी दिने निस्सा प्रदान भएको मिसिल संलग्न कागजातबाट देखिन्छ ।
४५. पहिलो प्रश्न तर्फ विचार गर्दा जुवा ऐन, २०२० को दफा २ मा “जुवा” भन्नाले “सम्पत्ति हार्ने वा जित्ने गरी कुनै संयोगका आधारमा बाजी थापी खेलेको कुनै खेल सम्झनु पर्दछ” भन्ने उल्लेख भएबाट के स्पष्ट हुन आउँदछ भने जुवा खेल खेल्नको लागि सम्पत्तिको हारजित, संयोग र खेल खेल्दा बाजी थाप्ने जस्ता कार्यहरुको विद्यमानता हुनु पर्दछ । अब मेरिज खेलमा यी तिन तत्व विद्यमान छन् वा छैन भन्ने सम्बन्धमा विवेचना गर्दा मेरिजको खेल खेल्दा खेलाडीहरुले यो यस्तो र त्यति रित पुर्याई खेल खेल्नु पर्दछ भन्ने कुनै मान्य एवं स्थापित नियम नभए पनि खेलाडीहरु बीच प्रचलनमा आएको, खेलाडीहरुले स्वीकार गरेको स्वःनिर्मित रीत रोहबाट एक आपसमा तास वाँडी खेल शुरु गर्दछन् । खेल खेल्नु भन्दा पहिले वाजी थापी वा नथापी खेल खेल्न शुरु हुन्छ । खेलमा एकले फालेको तास अर्काले लिँदा वा मूलतासबाट सट्टा गर्दा सधै भरी मिल्न आउँदैन । यो मिल्नु भनेको संयोगले मात्र हुन सक्दछ । मेरिज तासमा पनि तास मिलेन भने वाजी हुन सक्दैन । बाजी भएन भने जसले संयोग परी वाजी गर्दछ, वाजी गर्न नसक्नेले वाजी गर्नेलाई वाजी वापत धन सम्पत्ति राखेको भए सो राखेको धन, सम्पत्ति रुपैंया पैसा आदि दिनु पर्दछ । यसरी तासको मेरिज खेलमा पक्षहरुको बीचमा धन सम्पत्तिको हार जित हुने, संयोग नपर्ने पक्षले वाजी गर्न नसक्ने, संयोग परी वाजी गर्नेले वाजी गरे बापत धन, रुपैंया पैसा, सम्पत्ति प्राप्त गर्ने, वाजी गर्न नसक्नेले धन सम्पत्ति हार्ने जस्ता कार्यहरु तासको मेरिज खेलमा पनि विद्यमान हुने भएकोले तासको मेरिज खेललाई जुवा होइन भन्न सकिने अवस्था रहेन ।
४६. अव प्रतिवादीहरुले उल्लेख भए अनुसार धन सम्पत्ति रुपैंया पैसा बाजी राखी तासको मेरिज खेल खेलेका हुन वा होइनन् भन्ने दोश्रो प्रश्नको सम्बन्धमा विचार गर्दा अभियोग पत्रमा मूख्य रुपमा तास जुवा खेलाउने भनी उल्लेख भएका प्रतिवादी भाईराजा प्रधानले म बैंकको पूर्व म्यानेजर भएको नाताले र हाल विरामी भै घरबाट अन्यत्र जान नसक्ने भएको हुँदा मेरो पुराना कर्मचारी साथीहरु र व्यापारि साथीहरु मलाई घरमा भेट्न आएका हुन । मेरा घरमा खाल थापी धन आर्जन गर्ने मनसुवाले तास खेलाएको छैन, खेलेका पनि छैनन् । बरामदी मुचुल्कामा उल्लेख भएका तास प्रहरीले कहाँबाट ल्याए मलाई थाहा छैन भनी अनुसन्धान अधिकारी समक्ष बयान कागज गरेको देखिन्छ भने अदालतमा समेत मेरो घरबाट पैसा बरामद भएको होइन, प्रहरीले आफ्नो नगर प्रहरी कार्यालयमा लगि सकेपछि म र मेरो साथीहरुको पासबाट पैसा बरामद गरेका हुन भनी बयान गरेको पाइन्छ । अन्य प्रतिवादीहरुले पनि साथी भाईराजा प्रधान विरामी भएको कारणले निजलाई भेट्न भनी घरमा गएको हो, तास जुवा खेलेको होइन, बरामदी भएको भनेको तास बुक प्रहरीले कहाँबाट ल्याए हामीलाई थाहा भएन । बरामद भएको पैसा भने हाम्रो पैसा हो । उक्त पैसा नगर प्रहरीले हामीलाई पक्राउ गरी आफ्नो कार्यालयमा लगि सकेपछि हामीबाट बरामद गरेको हो भनी अदालत र अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष बयान गरेको देखिन्छ । बरामदी मुचुल्कामा बस्ने व्यक्तिले अभियोग दावी अनुसार प्रतिवादीहरु तास खेलेका हुन भनी किटानी साथ लेखाउन सकेको पाईदैन । वस्तु स्थिती मुचुल्कामा बस्ने व्यक्तिहरु मध्ये मनोहरराज पाण्डे र गणेशप्रसाद भट्टराईले यी प्रतिवादीहरुले तास खेलेका होइनन् मुचुल्कामा सही गरी दिनु होस भनेकोले सही सम्म गरी दिएका हौं भनी अदालत समक्ष वकपत्र गरेका छन् । बरामद भएका सामानहरु प्रतिवादीहरु तास खेली रहेकै ठाउँबाट बरामद भएका हुन भन्ने ठोस सवुद प्रमाण वादी पक्षबाट गुजार्न सकेको देखिदैन । बरामदी मुचुल्कामा बस्ने लक्ष्मीप्रसाद निरौला समेतका व्यक्तिहरुले प्रतिवादीहरुबाट रकम बरामद भएको हामीहरुले देखेको होइन । केवल मुचुल्कामा वसि दिनु होस भनेकोले वसी दिएको हौं भनी अदालतमा आई वकपत्र गरी दिएका छन् । वादी पक्षबाट प्रतिवादीहरु मध्ये कोबाट कति रकम बरामद भएको हो किटानी साथ भन्न नसकेको अवस्थामा प्रतिवादीहरुले पैसाको हारजित हुने गरी तासको मेरिज खेल खेलेका हुन नै भन्ने कुरा माथि उल्लेखित आधार प्रमाणबाट पुष्टि हुन नआएबाट निजहरुले जुवा ऐन, २०२० को दफा ३(१) अनुसारको कसूर गरेको देखिन आएन ।
४७. तसर्थ तास, जुवा र रुपैंया पैसा बाजी राखी खेलिने तासको मेरिज खेल जुवा नै हो भन्ने एकिन भएतापनि प्रतिवादीहरुले तासको मेरिज खेल खेली जुवाको रुपमा वाजी थापी हारजित गरेको भन्ने अभियोग दावीमा उल्लेख भए अनुसार कुनै प्रमाणबाट पुष्टि हुन आएको नदेखिदा अभियोग दावीबाट सम्म सफाई पाउने ठहर गर्नु पर्नेमा तासको मेरिज खेललाई जुवाको परिभाषा भित्र नपर्ने भनी गरेको पुनरावेदन अदालत विराटनगरको फैसला सो हदसम्म केही उल्टी हुने ठहर्छ । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.केदारप्रसाद गिरी
इजलास अधिकृत (उपसचिव) मोहनराज भट्टराई
इति सम्वत् २०६३ साल माघ १ गते रोज २ शुभम…….