-विराट अनुपम-
‘नक्कली स्वास्नीका बीसवटा पोइ, मर्ने बेलामा कोही न कोही।’
जब कमजोर महिलाको कुरा निस्कन्छ, यस्ता उखान भनेर महिलालाई होच्याउने काम गरिन्छ । यसको प्रतिवाद गर्न खोजे भन्छन्, ‘यी पुराना उखान नभई बनेका होइनन् । हामीले बनाएको हो र ?’ तर, पुरुषको कुरा आउँदा भने फरक पर्छ । ‘मर्दका १० वटी’ उखानको एउटै प्रसङ्गमा महिलालाई नक्कली र पुरुषलाई मर्द उपनाम दिइएको छ । यसले प्रस्ट पार्छ कि उखानमा महिलालाई कसरी प्रस्तुत गरिएको छ । यो त एउटा उदाहरण मात्र हो । नेपाली समाजमा महिलालाई केन्द्रमा राखेर धेरै उखान स्थापित भएका छन् । त्यसले समग्र महिला अधिकार र उनीहरूको स्वाभिमानमा ठेस पु¥याएको छ । पछिल्लो समयमा उखानटुक्कामा महिलालाई हेपिएको विषयमा बहस हुन थालेको छ ।
उखान बोल्दाबोल्दै स्थापित भए । नेपाली शब्दसागरअनुसार ‘उखान’ शब्दको अर्थ लोकजीवनमा चलेका मीठा चुट्किला र शिक्षाप