‘नागरिक’को बाइक प्रकरण : सम्पादकको अवसान ! #RIPJournalism

नेपाली छापा पत्रकारितामा नेपाल रिपब्लिक मिडियाको नागरिक दैनिकलाई दोस्रो शक्तिशाली पत्रिका मानिन्छ। कान्तिपुर दैनिकपछि चर्चामा आउने र प्रभाव भएको यो पहिलो पत्रिका हो। सोमबार नागरिक दैनिक फरक समाचारका कारण चर्चामा रह्यो। आर्थिक पुलआउटको पहिलो पानामै यामाहा मोटरसाइकलबारे लेखिएको समाचारले दिनभरि सामाजिक सञ्जालमा यसलाई चर्चाको विषय बनायो। भक्तमान प्रकरण, पर्शुराम बस्नेत प्रकरण, दिलशोभा प्रकरण र राजनसिंह भण्डारी प्रकरणपछि नागरिक दैनिकमा थपिएको यो अर्को शृङ्खला हो। भक्तमान र पर्शुराम बस्नेत प्रकरणमा नागरिक दैनिकमा नारायण वाग्ले प्रधान सम्पादक थिए भने पछिल्ला प्रकरण हुँदा प्रतीक प्रधान सम्पादक छन्।

के थियो खबर ?
बाइक किन्दै हो ? विचार पुर्‍याउनुस् शीर्षकमा नागरिकले छापेको समाचारको सार हाइलाइटकै रुपमा यसरी राखिएको छ : यामाहाको रिसेल मूल्य नै छैन, न त यसले माइलेज नै धेरै दिन्छ। यसैले होला नेपालमा सबैभन्दा सबैभन्दा कम बिक्री हुने बाइक हो यामाहा।

शीर्षक र उप शीर्षककै रुपमा राखिएको हाइलाइट नै समाचारको मूल आशय हो। समाचारमा प्रस्ट रुपमा अरु मोटरसाइकलको तारिफ गर्दै यामाहाको बद्ख्वाईँ गरिएको छ। नागरिकको नाटकीय रुपमा समाचार छाप्ने र सम्पादन गर्ने कला यस समाचारमा पनि देख्न पाइन्छ। नागरिक दैनिकको इतिहासमै आठ सय शब्दभन्दा छोटो समाचारमा नाम उद्‍धृत गरिएको र नगरिएकोसमेत जोडेर धेरैभन्दा धेरैको भनाई समेटेको यो नै पहिलो समाचार हो।

समाचारमा केही रमाइला तथ्य छन् जसलाई यसअघि कुनै पनि पत्रकारले देखेका छैनन्।

तथ्य नं १ : स्प्लेन्डरलाई तेल सुँघाउनमात्र पर्छ रे, आफैँ हुइकिन्छ
तथ्य नं २ : यामाहा बाइकको रिसेल छैन
तथ्य नं ३ : यामाहा बाइक जसजसले किने अहिले पछुताइरहेका छन्
तथ्य नं ४ : यामाहा बाइक सर्भिसिङ गर्दा कोरिने गरेको छ

यसबाहेक समाचारमा धेरै सूचना छन् जसलाई नागरिकले पस्केको छ। पूरै समाचार पढ्न क्लिक गर्नुस्

सम्पादकको अवसान! #RIPJournalism

कुनै बेला सम्पादकको अवसान शीर्षकमा लेखेको लेखका कारण वाहवाही कमाएका प्रतीक प्रधानकै सम्पादकत्वमा छापिएको यो समाचारले उनको पुरानो लेखलाई पुनर्पुष्टि गरेको छ। उनकै लेखको प्रभाव हुनुपर्छ सोमबार दिनभरि यही समाचारले सामाजिक सञ्जालमा ठाउँ लियो। पत्रकारिताको आत्माको चीर शान्तिको कामना पनि भयो ट्विटर र फेसबुकमा। अर्थात् #RIPJournalism

प्रधानले सम्पादकको कमान सम्हालेपछिको यो तेस्रो चर्चित प्रकरण हो। प्रधानकै बाइलाइनमा दी काठमाण्डू पोस्टमा प्रकाशित रसेन्द्र भट्टराईको समाचारका कारण वरिष्ठ पत्रकार युवराज घिमिरेले सम्पादकीय स्वतन्त्रताको हनन् भएको भन्दै कान्तिपुर तथा दी काठमाण्डू पोस्टबाट राजिनामा दिएको बताउँदै आएका छन्।

प्रधान समाचार कक्षमा सबैभन्दा धेरै ‘इथिक्स’बारे सुझाउने गर्छन्। पत्रकारलाई इथिक्सबारे सचेत गराइरहनुलाई धेरैले सकारात्मक रुपमै लिने गरेका छन्। बेलाबेलामा मालिक (सञ्चालक) विरुद्ध कडा-कडा लेख पनि उनले लेख्ने गरेका छन्। तर नेपाली पत्रकारितामा दु:खद् पक्ष भनेको यही हो- जे सिकाउँछन् त्यही पालन भएको देखिँदैन। यी प्रकरणले त्यसैको जनाउ दिन्छ।

यामाहाको समाचार छापिएको नागरिक पत्रिका ग्राहकको हातमा पर्दानपर्दै सोमबार बिहान सम्पादक प्रधानले प्रतीकात्मक ट्विट गरेका छन्। यस्तो छ उनको ट्विट :

Do not correct a fool, or he will hate you; correct a wise man, and he will appreciate you. Courtesy: Lessons learned in life.

— Prateek Pradhan (@prateekpradhan) February 16, 2015

प्रधानको यो ट्विट नागरिकका प्रकाशककै लागि लेखिएको हो भने पत्रकारितालाई #RIP भन्नुभन्दा केही पनि सकिन्न।

साहुजीको चासो र सम्पादकको भूमिका
पत्रकारितामा साहुजीका चासो हुनु अस्वभाविक होइन। लगानी गर्नेले चासो दिनु नाजायज पनि होइन। तर, कुन समाचार दिने र कुन नदिने भन्ने तय व्यवस्थापन होइन सम्पादकले नै गर्ने हो। यदि समाचार व्यवस्थापनबाटै नियन्त्रण हुने हो भने प्रधान सम्पादक ‘डमी’ भन्दा बढी केही होइनन्।
कुशल सम्पादक त्यो हो जसले साहुजीका ‘इन्ट्रेस्ट’लाई पत्रकारिताको आत्मा मार्नबाट रोक्न सकोस्। यसमा सम्पादकले आफ्नो दायित्व र जिम्मेवारीबारे सचेत गराउन सक्नुपर्छ। त्यसमाथि कान्तिपुरजस्तो ठूलो मिडियाको व्यवस्थापन गरेर आएका लगानीकर्तालाई बुझाउन नसकिने विषय पनि होइन यो। सम्पादकको भूमिकालाई विस्तार गर्ने या खुम्च्याउने त्यो सम्पादकको दक्षतामा भर पर्छ। चिया पसलमा केही पत्रकारलाई लिएर साहुजीका अपगुनबारे चर्चा गर्नुभन्दा यस्तो समाचार छाप्न कसरी रोक्ने भन्नेबारे नीति तय गर्न सक्नु कुनै पनि सम्पादकका लागि फलदायी हुन्छ।

वैकल्पिक बाटो
साहुजीका चासोलाई ‘कोभर्ट’ रुपमा घुसाउनु नै सम्पादकको लागि वैकल्पिक बाटो हो। साहुजीका स्वार्थ सोझै जुनियर रिपोर्टरको तहमा पुग्न रोक्ने जिम्मेवारी पनि सम्पादककै हो। जबजब सम्पादकहरु कमजोर हुन्छन् त्यतिखेर साहुजीहरु पत्रकारलाई लिएर खेल्न थाल्छन्। त्यो स्थिति आउन नदिन सम्पादक र प्रकाशकबीच लक्ष्मण रेखा खिचिएकै हुनुपर्छ। अन्यता मिडिया साक्षर (लिट्रेट) सीमित मानिसबाहेक धेरैले पत्रकारिताको यस्तो नाङ्गो रुप बुझ्दैन थिए। न त सामाजिक सञ्जालमा नै यसरी मानिसहरु खोइरो खन्न उत्रन्थे।

अर्कोतिर नेपाली मिडिया मिडियाकै बारे कुनै कभरेज गर्दैन। मिडियाको डरकै कारण मिडियामा रहनेका खबर स्पाइरल अफ साइलेन्सकै प्रभावमा खुम्चिन थाल्छन्। अरुका समाचार बनाउँदै हिँड्नेहरु नेपालमा आफ्नो समाचार लेख्ने हैसियत पनि यसैकारण राख्दैनन्। मिडियामा हुने कुनै पनि गतिविधि कर्पोरेट क्षेत्रमा हुने गतिविधिकै रुपमा सार्वजनिक हुने हो भने सायद सम्पादकको मात्र होइन समग्र पत्रकारिताकै अवसान हुन रोकिने थियो कि ?