नेपाली मूलका नेपालीको भूल

-शिव प्रकाश-

लोकतान्त्रिक मूलकको मूलबासी नातले हाम्रा राजनीतिक आस्था र मान्यता फरक हुनु स्वाभाविक हो । तर यसको अर्थ मैले मेरो राजनीतिक चिन्तनलाई नै आफ्नो परिचय बनाएर “सबैभन्दा पहिला म नेपाली” भन्ने मेरो मूल परिचयलाई विस्थापित गर्न सक्दिन ।

मान्छेका दुई जात मात्र छन्– भात खाने र घाँस खाने । राम्रो र नराम्रो हैन, असल र खराब । म यही दुई जात भित्रको हुँ, अरु कुनै जातको हैन ।
लैंगिक विभेदताले नारी–पुरुष छुट्याए पनि दुबै एकै जातका हुन् । नारी पनि मान्छे । पुरुष पनि मान्छे ।

असल वा खराब भन्न सक्नुहुन्छ तर मलाई अरु कुनै जात र जातिमा वर्गिकरण गर्ने अधिकार कसैलाई छैन । त्यसमाथि घरदेश त्यागेर परदेशमा बसेका हामीले झन् ख्याल गर्नु पर्ने हुन्छ । किन ?

किनको उत्तर तलका प्रश्नले दिन सक्छ । आज म केही प्रश्न लिएर पाठक समक्ष आएको छु ।

सद्भावले भरिएको नेपाली समाजको सुन्दर तलाउ सुक्न थालेको छ । सुक्न थालेको यो तलाउँमा तैरिरहेका केही प्रश्नः
– देशमा होस् वा परदेशमा हामी किन नेपाली भएर बाँच्न पाएका छैनौं ?
– हामी किन नेपाली भएर बाँच्न चाहेका छैनौं ?
– मातृभूमि नेपालमा भन्दा बढी परदेशमा हामी किन जातिपाती र राजनीतिका चिरा चोइटामा बाँडिएका छौं ?
– जातिभित्र पनि किन त्यो जाति, ऊ जाति, के जाति, जनजाति, आदिवासी, तराइबासी, मधेशवादी, पहाडवादी, हिमालीवादी, खसवादी भएर चिनिएका छौं ? आफूलाई चिनाएका छौं ?
– हामी किन घातैघातको राजनीतिक वादको काँचा इँट बनेर समाजमा परत्रको पर्खाल ठड्याउँदै छौं ?
– राजनीति हाम्रो आस्था हो भने त्यो आस्थालाई किन स्वार्थको अभीप्सा बनाउँछौ ?
– राजनीतिलाई पेशा र पेशाभन्दा पनि धन्धा बनाएर हामी किन आफैंले पूजेका देउता बेच्ने दरवारका वादशाह बन्दैछौं ?
प्रश्न बन्न नसकेका तलका यी थप प्रश्नले माथिका धेरै प्रश्नको उत्तर दिन सक्छ ।
– मैले मातृभूमि नेपालको नागरिकता त्यागेर क्यानडाको नगारिकता ग्रहण गरेँ भने म कहाँको नागरिक ?
– यही अवस्थामा अमेरिका, युरोप र अष्ट्रेलिया, जापान लगायत अन्य मुलुकमा रहेका हामी नेपाली नागरिक हौं कि सम्बन्धित देशको नागरिक ?
– अर्कै मूलुकको नागरिक भइसक्यौं भने कसरी नेपालको पनि नागरिक भयौं ? ‘डुवल सिटिजनशीप’ छैन ।
– नेपालको नागरिकता त्यागेका हामीले कुन देशको नागरिक दायित्व निर्वाह गर्नु पर्छ ?
– एउटा देशको नागरिक भएर अर्को देशको राजनीति गर्ने छुट छ कि छैन ?
– विभिन्न दल, समूह वा संगठनका नाउँले अर्को देशका वारेमा जथाभावी बोल्ने, लेख्ने र गर्ने अधिकार छ कि छैन ?
– नेपालको राजनीतिमा सहभागी हुन, नेपालका राजनीतिक दलको सदस्य बन्न नेपालको नागरिक हुन जरुरी छ कि छैन ?
– छ भने हामी नेपालको नागरिक नै भएर बसेका छौं कि अर्को देशको नागरिक भइसक्यौं ?
– छैन भने नेपालको मूल कानुन अर्थात संविधानले के भन्छ ?
– के त्यो अधिकार नेपालको संविधानले हामीलाई दिएको छ ?
– कुनै दलको सदस्य बन्नु भन्नु भनेको सम्बन्धित दलको दलबल सहित सत्तामा पुग्न चाहनु हो कि हैन ?
– सत्ताका अङ्ग–उपाङ्मा चाहर्नु–सोहर्नु (वर्तमानको सिनारियो अनुसार) हो कि हैन ?
– जो नेपालको नागरिक नै छैन, अथवा होइन, त्यो अनागरिकले नेपालको शासन–सत्ताको अङ्ग–उपाङ्मा कसरी सौदाबाजी र साझेदारी गर्न सक्छ ?
– एउटा देशको नागरिकलाई अर्को देशको आन्तरिक मामिलामा जथाभावी चल्ने, खेल्ने अधिकार हुन्छ कि हुदैन ?
– हुन्छ भने हामी विदेशी हस्तक्षेपको विरोध किन गर्छौ ?
– हुदैन भने हामी जसले नेपालको नागरिकता त्याग्यौं तिनलाई नेपालको आन्तरिक मामलामा बोल्ने अधिकार छ कि छैन ?
– संविधान, धर्म, भाषा, जातजाति जस्ता संवेदनशील कुरा कुनै देशका आन्तरिक मामला हुन् कि हैनन् ?
– हामी जसले त्यो देशको नागरिकाता परित्याग गरेका छौं, तिनलाई यस्ता संवेदनशील विषयमा बोल्ने नैतिक र कानुनी अधिकार छ कि छैन ?
– अधिकारको अतिक्रमण गर्नु अपराध हो कि हैन ?
– कुनै देशको नागरिकता परित्याग गरी नागरिक आधिकारबाट आफैंले आफैंलाई वञ्चित गराएपछि त्यही देशको सामाजिक, जातिय र धार्मिक सद्भावमा विद्व्ेश फैलाउने खालका उत्तेजक भाषा, शब्द, शैली प्रयोग गरेर कुनै दल वा संगठनको वक्ता, प्रवक्ता, अधिवक्ता वा न्यायधीस बन्नु नैतिक र कानुनी अपराध हो कि हैन ?
– के अधिकार छ एउटा अनागरिकलाई यी विषयमा बोल्ने ?
– यो सबैको जड दलगत र जातिय राजनीति नै हो त ?
– विदेशमा बसेका हामीलाई नेपालका राजानीतिक, जातिय तथा क्षेत्रीयदलका भातृ संगठन खोल्ने, संचालन गर्ने र नेपालको राजनीतिमा भाग लिन संविन्धित देशका कानुनले वैधता प्रदान गरेको छ कि छैन ?
– हाम्रा सँस्था–संगठन सम्बन्धित देशको कानुन अनुसार नाफा रहित सामाजिक सँस्थाका रुपमा दर्ता भएका छन् कि राजनीतिक र जातिय संस्थाका रुपमा ?
– सामाजिक सँस्थाका रुपमा दर्ता गरेर राजनीतिक र जातिय सँस्थाका रुपमा संचालन गर्दा भोलि कानुनी अपराध ठहरियो भने सजायको भागिदार को हुने ?
– नेपालका राजनीतिक तथा जातिय दलले अन्य कुनै देशमा संचालन भएका आफ्ना भातृ संगठनको वैधानिकता बारे कहिल्यै सोचेका छन् कि छैनन् ?
कतिपय यी प्रश्न उत्तर बनेर पनि अझै केही अनुत्तरित प्रश्नकै रुपमा रहेका छन् ।
हाम्रो मातृभूमि हो नेपाल । हाम्रो कुलको मूल हो नेपाल । थाँतथलो हो नेपाल । नेपालसँग हाम्रो भावनात्क सबन्ध जहिले पनि रहन्छ । रहनु पनि पर्छ । हामी आफ्नो नैतिक दायित्वलाई कहिल्यै भुल्दैनौं तर कानुनी अधिकारको अतिक्रमणलाई पनि हामीले सम्झिनु पर्छ ।
हामी धेरैले विदेशमा राजनीति गरेका छैनौं । राजनीतिका नाउँमा आस्थाका पोकामा अभिष्ठा भेरेर बेपार गरिरहेका छौं । जातियताका नाउँमा पनि त्यही गरिरहेका छौं । धर्मका नाउँमा त्योभन्दा बढी गरिरहेका छौं ।

एक अर्थमा हामी कुनै न कुनै रुपमा राजनीतिक प्राणी नै हौं । हामी सबैका आप्mना चिन्तन छन् तर त्यसको सीमामा हामी कतिपय अनुवन्धित हुन सकेका छैनौं । आज म निशङ्कोच आत्मलोचना गर्दै छु । हिजो गरेका भूलहरुबाट पाठ सिक्दै छु । सुन्तलाको बोटमा ज्यामिर मैले पनि फलाएँ होला । कसैका लागि त्यो मीठो पनि भयो होला । कसैका लागि अमिलो । तर मेरै लागि अहिले अमीलो भएको छ ।

अब मसँग राजनीति चिन्तन मात्र छ तर उग्रता छैन । म अहिले उग्राउँदै छु । उग्रतालाई ओकल्दै छु । उग्रतामा चिन्तनभन्दा मूढता बढी हुदो रहेछ भन्ने ज्ञान भर्खर पाउँदै छु ।

एउटा असल नागरिकले संसारका लागि असल कुरा सोच्नु पर्छ भन्ने ज्ञानको ज्योति पनि भर्खर बाल्दै छु । अनैतिकताहरुलाई ‘रेटिफाई’ गर्न अब असर्मथ भएको छु । विदेशमा मेरा लागि राजनीति चिन्तनमात्र हो, चिनारी हैन ।

दश वर्षे हानाहान र सातवर्षे तानातानमा गुज्रिएको मातृभूमि नेपालको थिलथिलो कायामा सद्भावको मलमहपट्टी बाध्नुको साटो हामी नूनचुक छर्कदै छौं । मूलतः जातिय र धार्मिक जस्ता सामाजिक संवेदनासँग जोडिएका कुरालाई हामी विदेशमा बसेर ख्याल ठट्टाका रुपमा उठाउँदै छौं । हामी कति ठीक कति बेठीक गरिहरेका छौं ?

यी नेपाली नागरिकका मुद्दा हुन् । हामी विदेश बसेका हामीले यिनमा सामुहिक चिन्तन, मनन् गर्न सक्छौं । सल्लाह–सुझाव दिन सक्छौं । तर नेपालको नागरिकता त्यागेर विदेश बसेको कुनै नेपाली मूलको व्यक्तिले आफ्नो मुद्दा सम्झन्छौं भने विदेशी नागरिकता त्यागेर नेपाल गएर नेपाली भएर बस्नु पर्छ र उठाउनु पर्छ यी मुद्दा । यो आवाज अहिले मुखरित भै रहेको छ ।

फेसबुकमा एक पाठक ज्योतिकुमार श्रेष्ठ यसरी लेख्नु हुन्छ ” कुनै दल प्रति आस्था वा झुकाव हुनसक्छ तर देखिने गरी प्रचारात्मक भएर हिड्नु हुदैन । नेपालीहरु जो जहा रहेबसे पनि आफ्नो जन्मभूमिको समसामयिक घटना, राजनैतिक सन्दर्भ प्रति भने चासो रहनु स्वभाबिकै हो । बिना पूर्वाग्रह सुझाव, गुनासो र सन्देश सामाजिक संजाल/ मिडीया मार्फत अभिव्यक्त गर्न सक्छन् । तर भाषा शब्द भने शालिन र हुनु पर्दछ ।”
एकता हाम्रो बल हो । सक्छौं, जहाँ छौं त्यहीको राजनीति गरौं । नेपाली भएर नेपालीलाई सहयोग गरौं । नेपाली भएर बसौ । नेपाली भएर बाँचौं । तर नेपाली भएर नेपाल र नेपालीलाई नबिथोलौं । नबिगारौं ।

देशका लागि हामी मन खोलेर सहयोग गर्न सक्छौं । हाम्रा आस्था र चिन्तन अनुरुपका व्यक्तिगत रुपले कुनै दल वा व्यक्तिलाई सहयोग गर्नुलाई पनि उदारता नै मान्न सकिन्छ तर सम्बन्धित देशको कानुनलाई नै परवाह नगरी खुला राजनीतिक कृयाकलाप गर्नु जोखिमपूर्ण हुन सक्छ । कानुनको पाञ्जाले भोलि नेपालका राजनीतिक दललाई समेत घिसारेर ल्याउन सक्छ ।

कुनै पनि देशको कानुनले आफ्नो देशभित्र अरु कुनै देशका राजनीतिक र जातिय संगठन संचालन गर्न प्राय निषेध गरेको हुन्छ ।