विज्ञान ब्लग : को, अनि के नै अजम्मरी हुँदोरैछ र!

हाम्रो घरको सानो बगैंचामा रंगीबिरंगी फूल फुल्ने “अजम्मरी” नामको एउटा फूलको बोट थियो, जसको फूल भने ताजैमा सुकेकोजस्तो देखिन्थ्यो | सानैमा एकदिन आमालाई “किन यो फूलको नाम अजम्मरी भएको आमा ?” भनी सोधेको “यसको फूल कहिलै मर्दैन त्यसैले यसलाई अजम्मरी भनिएको हो” भनेर जवाफ दिनु भयो | “होइन होला !” भनेको त तुरुन्तै पिँधतर्फ केही बाँकीरहेको फुटेको सानो घैंटोको खपटामा पानी हालेर त्यही बोटबाट केही फूलहरु टिपेर डुबाइदिनु भयो | नभन्दै ती फूलहरु त फेरि कोपिलाजस्ता बनेर थुप्रै दिन फुलिरहे | यो मेरो कुनै विज्ञानको प्रयोग थिएन, त्यसैले केही समयपछि यो फूलको कुरा आफै सेलायो|

प्रमाण-पत्र तहमा पढ्दा एकजना पेन्सनमा बस्नै लाग्नु भएको सह-प्राध्यापक हुनु हुन्थ्यो | केही रोगी हुनुहुन्थ्यो सायद धेरैजसो खोकिरहनु हुन्थ्यो | खोकेको देखेर एकदिन एकजना हौडे साथीले “छिटै किन नखुस्केको होला, पृथ्वीलाई भारी” भनेर सराप्यो | हौडे समूहका हामी सबै गलल हास्यौं | दुखको कुरा अर्को बर्ष नै सरको स्वर्गेबास भयो |

यसो सोंच्दा, पत्र-पत्रिका पढ्दा र तिनमा कुनै व्यक्तिको बारेमा, लेखको बारेमा लेखिएका टिका-टिप्पणी पढ्दा अचम्म लाग्छ ! अरुलाई अन्यायमा पार्ने, अत्याचार गर्ने, कसैको अन्जानको सानो गल्ती भेटायो भने पनि आफू विद्वान् पल्टिन धुरीबाट कुर्लिने, आफ्नो केही अरुलाई नदिने, आफू लाठ-साहेब बन्ने केही नगर्ने, तर अरुबाट सदैब मुफतको सेवा खोजिरहने जस्ता नराम्रा कार्य किन गर्छन होला मान्छेले !

आखिर अस्तित्वका हरेक जीवित बस्तु, २० बर्षे, १०० बर्षे, सिटामोल नपाउने, जनताको रगत पसिनाले जोडेको राष्ट्रिय ढुकुटी रित्त्याई बिदेशका रोजीरोजी अस्पतालमा उपचार गराउनेले मात्र होइन कि ब्रह्माण्डका हरेक निर्जीव बस्तुले समेत नहिंडी नहुने एउटा साझा बाटो रहेछ “अन्त !” फरक यत्ति रहेछ अलिकति ढिलो वा अलिकति चाँडो ! ब्रह्माण्डमा अजम्मरी भन्ने बस्तु केही नहुँदो रहेछ |

आखिर संसारका हरेक प्राणी, बनस्पति, पृथ्वी, अन्य ग्रहहरु, सूर्य आदि सजीव तथा निर्जीव सबैको नै जीवनचक्र (Lifespan) हुँदो रहेछ | सबैको अन्तत अन्त हुँदो नै रहेछ |

अहिलेसम्म प्राप्त तथ्य र बैज्ञानिक जगतमा स्वीकार गरिएनुसार सूर्यको जन्म झन्डै ४ अरब, ५६ करोड, ७० लाख बर्ष पहिले भएको हो | सूर्य पृथ्वी भन्दा करिब १०९ गुणा ठुलो छ, र यसको मास पृथ्वीको भन्दा करिब ३ लाख ३० हजार गुणा बढी छ | यसको लगभग ७५% भाग हाइड्रोजन र करिब २३.४% भाग हिलियमले बनेको छ | बाँकी हुन आउने १.६९% भागमाचाहिं अक्सिजन, कार्बन, निअन (Neon), आइरन आदि पर्दछन् |

सूर्यको सबभन्दा भित्रि सतह (Core) करिब १ करोड ५० लाख डिग्री सेल्सियस जति तातो छ | यही भागमा सुरुमा Fusion Reaction भै हाइड्रोजनका एटमहरु जोडिएर हिलियममा परिणत हुने प्रक्रिया हुन्छ | त्यो भन्दा बाहिरको Radiative Zone नामक सतह ७०-२० लाख डिग्री सेल्सियस तातो छ | Fusion भएको शक्ति यो Radiative Zone बाट सूर्यको सतहतर्फ प्रबाह हुन्छ | त्यसपछि उक्त शक्ति Convection Zone मा आइपुग्छ र ठुलाठुला फोकाहरु (Bubbles) बनेर बाहिरी सतहतर्फ धकेलिन्छ | त्यसपछिको हामीले देख्ने Photosphere भनिने Visible Zone त्यही शक्तिकोको अत्यधिक तापले गर्दा पहेंलो देखिन्छ |

हामीले देख्ने सतह करिब ५,५०० डिग्री सेल्सियस तातो छ | यो सतहमा सूर्यको शक्ति बल्दाका हजारौं डिग्री ताता आगोका लप्काहरु लाखौँ किलोमिटर टाढासम्म Space तर्फ आइरहेका हुन्छन् | सूर्यबाट झन्डै १४ करोड ८८ लाख किलोमिटर टाढा रहेको पृथ्वीमा समेत यत्रो ताप आइरहने सूर्यको ताप शक्ति कस्तो होला ! आफै अनुमान लगाऔं !

सूर्यको उमेर अब घर्किनै लागेको छ | आगामी करिब ५ अरब बर्षभित्रमा यसमा भएको हाइड्रोजन संपूर्णरुपले जलेर समाप्त हुने छ | त्यसपछि यो सुख्खारोटी जस्तै गरी फुलेर एकदमै ठुलो, अजंगको रातो डल्लो हुने छ, र यसको सबभन्दा नजिक हुने बुध (Mercury) र शुक्र (Venus) ग्रहहरुलाई यसको राप र तापले समाप्त पार्ने छ |

त्यो भन्दा धेरै पहिले नै, अबको १ अरब बर्षभित्रै, सूर्यबाट नजिकको हिसाबले तेश्रो स्थानमा पर्ने, यो पृथ्वी यति तातो हुने छ कि यसको सतहमा हुने कुनै पनि प्राणी र बनस्पति रहनै नसक्ने अवस्थामा हुनेछन् | भन्नुको मतलब सूर्यको आयु ४ अरब बर्ष बाँकी छँदै यो पृथ्वी जीव रहन नसक्ने अवस्थाको हुने छ |

सूर्य, चन्द्र, पृथ्वी आदिको उमेरको मान्छेको उमेरको समयसँग खासै तुलाना हुनसक्दैन | यिनीहरुको उमेर बर्षमा र मान्छेको उमेर सेकेन्डमा गणना गर्योभने मात्र अंक नजिक पर्न सक्छ | यदि मान्छेको उमेर १०० बर्ष मान्यो भने उसको उमेर करिब ३६ हजार ५०० दिन, अथवा ८ लाख ७६ हजार घण्टा, अथवा ५ करोड २५ लाख ६० हजार मिनेट, अथवा ३ अरब, १५ करोड, ३६ लाख सेकेन्डको हुन्छ | त्यसैले पलभरको जस्तो मानब जीवनमा पत्ता पाउन नसकिए पनि आगामी करोडौं बर्षमा सूर्यबाट निस्किने रेडिएसन यति बढ्ने छ कि जसको कारणले पृथ्वीको संपूर्ण हिउँ पग्लिने छ, समुद्रको पानी उम्लेर वास्पिकरण हुनेछ, पहाडहरु समेत पग्लिने छन, र सारा पृथ्वी नै प्रचण्ड तापको कारणले कैयौं किलोमिटर गहिरा धाँजा परेको एक सुक्खा तातो डल्लोमा परिणत हुनेछ|

किन त्यसो हुनेछ भने सूर्यले प्रत्येक सेकेन्डमा करिब ६० करोड टन हाइड्रोजनलाई हिलियममा परिणत गर्दछ | प्रत्येक १ टन हाइड्रोजन हिलियममा परिणत हुँदा सूर्य नजानिदोरुपमा अलिकति खुम्चिंदै, बाक्लो (Dense) हुँदै, र तातो हुँदै जान्छ |

पृथ्वी चिसो भैसकेपछि र तरल पानी बनिसकेपछि अरबौं बर्ष पहिले अस्तित्वमा देखापरेको एक कोषीय जीव र क्रमशः अहिलेसम्म आइपुग्दाको संसारका कुनाकुना पुग्न सफल बिकसित जीवहरु सूर्यको यही बढ्दो तापको कारणले अबको १ अरब बर्ष भित्रैमा बिस्तारै तर मूलतः समूहगत रुपमै सबै नै नष्ट हुनेछ | त्यसको करोडौं बर्षसम्म पनि पृथ्वीको एकदम भित्रि भागमा बंचेखुचेको पानीमा वा चिस्यानको आसपासमा केही Microbial रहने छन, तथापी तिनीहरु पनि क्रमशः नस्ट हुने नै छन् |

मान्छेले आजभन्दा पहिले कुनै सुइँको समेत पाउन नसकेका अनगिन्ति रहस्यात्मक र डरलाग्दा कुराहरु ब्रमाण्डमा फेला परिरहेका पनि छन् | यदि कुनै अजंगको बस्तुले पृथ्वीलाई हिर्काएन भने अथवा कुनै कारणले पिण्डहरुको गुरुत्वाकर्षण खल्बलिएन् भने आजै अत्तालीनु पर्ने स्थिति भने छैन | धेरै टाढाका भाबी सन्ततिको भबिष्य भने अन्धकारपूर्ण छ | तर “मरेपछि जोसुकै राजा होस् !”