मोन्सान्टोलाई बिना कारण रोक्न मिल्दैन : सरकार

कृषि विकास मन्त्रालयले विश्वमै बद्नाम मोन्सान्टोका बीउ नेपालमा भित्रिसकेको आधिकारिक रुपमा स्वीकार्दै बिना कारण यसलाई रोक्न नमिल्ने बताएको छ। आज आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा मन्त्रालयले नेपालले World Trade Organization, International Treaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, Convention on Bio-diversity जस्ता अन्तरराष्ट्रिय सन्धि सम्झौतामा सदस्य राष्ट्रको हैसियतले सहमति जनाई सकेको भन्दै यसले बहुराष्ट्रिय कम्पनीका हाइब्रिड बीउलाई रोक्न नमिल्ने स्पष्ट पारेको हो। मन्त्रालयका अनुसार मोन्सान्टोका मकैका ५ र तरकारीका ४ जातहरुले नेपालमा अनुमति पाई सूचीकृत भइसकेको छ।

उता, आजै सर्वोच्चमा मोन्सान्टोका बीउलाई रोक्न मुद्दा पनि परेको छ।

प्रेस विज्ञप्तिको पूर्ण विवरण-

बिगत केही दिनदेखि बिभिन्न संचार माध्यम एवम् सामाजिक सञ्जालमा मोन्सान्टो कम्पनीबाट आयातित बर्णशंकर जातका बीउहरुको सम्बन्धमा भएका टिकाटिप्पणी प्रति कृषि विकास मन्त्रालयको ध्यानाकर्षण भएको छ।

नेपालमा हालसम्म जैबिक सुरक्षा नीति र बिरुवा जात संरक्षण एवम् कृषक अधिकार ऐन बन्ने क्रममा रहेको तर जैविक सुरक्षा संरचना (Bio-safety framework) बनी सकेको, बीउ बिजन ऐन, २०४५ र बीउ बिजन नियमावली, २०६९ कार्यान्वयनमा रहेको अवस्था छ। बीउ बिजन नियमावली, २०६९ को नियम १२ को उपनियम ४ अनुसार आनुबांशिक परिवर्तित बीउ आयात गर्न जैबिक सुरक्षा जोखिमको आधारमा मात्र दर्ता गरिने प्रावधान छ। तर,
जैविक सुरक्षा बिश्लेषण सम्बन्धी ऐन, नियम र कार्यान्वयन गर्ने निकाय समेत तय भै नसकेको अवस्था छ। त्यस्तै, कृषि जैविक विविधता नीतिमा जैविक विविधता, वातावरण र मानव स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्ने जोखिम भएका GMO तथा त्यसका उत्पादनलाई आबश्यकता अनुसार नियन्त्रण वा निषेध गर्ने उल्लेख छ।

त्यसैले, कुनै पनि आनुवांशिक परिवर्तित जातका बीउहरुलाई यथास्थितिमा नेपालमा आयात गर्न दिन मिल्दैन। तैपनि, यो सम्बन्धमा नेपाल सरकारले बीउ बिजन गुणस्तर नियन्त्रण केन्द्र मार्फत सावधानी अपनाई रहेको छ।

राष्ट्रिय कृषि नीति २०६१ ले उत्पादन बृद्धिको लागि नेपालमा बर्णशंकर बीउको प्रयोगलाई प्रोत्साहन र प्रवर्द्धन गर्ने तथा GMO को प्रयोगलाई नियमन गर्ने नीति लिएको छ। त्यस्तै, बीउ बिजन ऐन २०४५ र बीउ बिजन नियमावली, २०६९ ले समेत बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरुबाट उत्पादित बर्णशंकर जातका बीउ खास खास प्रकृया पुर्‍याई नेपालमा आयात गर्न दिने प्रावधान छ। नेपालले World Trade Organization, International Treaty on Plant
Genetic Resources for Food and Agriculture, Convention on Bio-diversity जस्ता अन्तरराष्ट्रिय सन्धि सम्झौतामा सदस्य राष्ट्रको हैसियतले सहमति जनाई सकेको छ। यी सन्धि सम्झौताहरुले समेत बहुराष्ट्रिय कम्पनीका बर्णशंकर जातहरुलाई बिनाकारण रोक लगाउन मिल्दैन।

बिदेशबाट नेपालमा आयात हुने बहुराष्ट्रिय कम्पनीबाट उत्पादन हुने जातहरु बीउ बिजन ऐन नियमको परिधिभित्र रही कृषि अनुसन्धान परिषद्बाट परीक्षण गर्दा उपयुक्त ठहरिएमा प्रकृया पुरा गरी राष्ट्रिय बीउ बिजन समितिबाट दर्ता गरी सूचिकृत गर्ने गरिएको छ। यसरी सूचिकृत गरिएका जम्मा ६० बालीका ५५६ जातहरुमध्ये नेपालमै विकास गरिएका २१५ र बहुराष्ट्रिय कम्पनीका ३४१ जातहरु छन्। बहुराष्ट्रिय कम्पनीका ३४१ जातमध्ये धानका १७, मकैका ३२, र तरकारीका २९२ जातहरु छन्। यी मध्ये मोन्सान्टो कम्पनीका मकैका ५ र तरकारीका ४ जातहरु रहेका छन्।

जात सूचिकृत गर्ने क्रममा अन्तरराष्ट्रिय सन्धि सम्झौता, राष्ट्रिय ऐन नियम, परीक्षणको नतिजा र कृषकको रुचिलाई समेत ख्याल गरी बिभिन्न कम्पनी बिच बिना भेदभाव जात सूचिकृत गर्ने र सोही अनुरुप बीउ आयात गर्न अनुमति दिने गरिएको छ। हालसम्म नेपालमा आनुवांशिक परिवर्तित बिदेशी जातहरु सूचिकृत गरिएको छैन।

बिदेशबाट आयात भै बजारमा बिक्रि बितरण भैरहेका बीउहरुको २२ वटा नमूना संकलन गरी केन्द्रीय बीउ बिजन परीक्षण प्रयोगशालामा परीक्षण गर्दा न्ःइ लभनबतष्खभ पाइएको छ। नेपालमा मोन्सान्टो कम्पनीबाट आउने बीउहरु सबै भारतबाट आउने र भारतमा समेत मकैको आनुवांशिक परिवर्तित जातहरु अनुसन्धानकै क्रममा रहेको र खेती गर्न अनुमति दिई नसकिएको अवस्थामा त्यहां उन्मोचन भएका जातहरु नै नेपालमा सूचिकृत गरिएकाले आनुवांशिक परिवर्तित जात नेपालमा भित्रने सम्भावना छैन। साथै आनुवांशिक परिवर्तित जातको बीउ बारेमा बीउ उत्पादक कम्पनीले अनिवार्य रुपमा घोषणा गर्नु पर्ने अन्तरराष्ट्रिय मान्यता अनुरुप पनि नेपालमा आएको बीउमा
GMO आउने सम्भावना छैन।

माथि उल्लेखित अवस्था र मुलुकको आनुवांशिक परिवर्तित जीव सम्बन्धी अनुसन्धान परीक्षणलाई समय सापेक्ष सुदृढीकरण गर्दै सम्बन्धित सन्धि सम्झौता अनुरुप राष्ट्रिय कानून निर्माण गरी GMO को नियमन गरिंदै लगिनेछ। आयात हुने बीउमा GMO प्रवेश रोक्न उच्च सतर्कता अपनाइने छ। क्रमिक रुपमा बहुराष्ट्रिय कम्पनीका बर्णशंकर
बीउको आयातलाई प्रतिस्थापन गर्न राष्ट्रिय बर्णशंकर बाली प्रजनन कार्यलाई तीब्र पारिनेछ।

बीउ बिजन गुणस्तर नियन्त्रण केन्द्र,
कृषि विकास मन्त्रालय