लघुकथाः ओरालो

-उत्तम पौडेल-

हरी बाजे पुसको पारिलो घाम ताप्दै चौतारीमा पत्रिका पढ्दै के थिए, भुराभुरीहरु कुद्दै आए, र पिरोल्न थाले -“हजुरबा ! हजुरबा ! एउटा कथा भन्नु न ! ”

भुराभुरिको गाला मुसार्दै बाजेले सोधे- ” लु त लु, के को कथा सुन्छौ ?”

भुराले भने – “सुँगुरको।”

नचिताएको बिषयले बाजे एकछिन तिरिमिरी भए, एकछिनमा जुँगा मठार्दै कथा भन्न थाले- “उहिलेको कुरा हो, पण्डित विष्णुप्रसादको छोरोले पल्लो गाउँमा गएर दुई गिलास खोइलेबिर्को ठाडो घांटी लाएर खोत्याईदिएछ। गाउँलेलाई के चाहियो ? उखरमाउलो मच्चाइहाले।

नचिताएको बिषयले बाजे एकछिन तिरिमिरी भए, एकछिनमा जुँगा मठार्दै कथा भन्न थाले- “उहिलेको कुरा हो, पण्डित विष्णुप्रसादको छोरोले पल्लो गाउँमा गएर दुई गिलास खोइलेबिर्को ठाडो घांटी लाएर खोत्याईदिएछ। गाउँलेलाई के चाहियो ? उखरमाउलो मच्चाइहाले। देशमा श्री ३ को राज्य थियो, गाउँका पन्च/मुखिया पनि त्यस्तै थिए। बाहुनको छोरोले रौ’सी खायो भनेर गाउँले पुरै ऊ माथी ओइरिए। बिचरोको टाउको चारपाटा मुडेर, काँधमा सुंगुरको पाठो भिराएर, चार भन्ज्यांग कटाए। सुँगुर छुवाउनु एकदमै ठुलो सजायं थियो, बुझ्यौ ?”

” हा हा हा हा।” भुराभुरी गललल हाँसे।

“त्यसपछि के’भो बाजे ?”

” त्यसपछि त्यो तराई झर्यो, चितबनमा जंगल फाँडेर त्यतै बस्यो। देशमा पनि प्रजातन्त्र आयो। बाहुनहरु प्रजातन्त्रमा छट्टाउँदैं सुटुक्क झ्वाईँखट्टे झ्याम् पार्न थाले। सुँगुर भने छोएनन्। बाहुनहरू बाटोमा सुँगुर देख्दा पनि अर्को बाटो हिंड्थे, झुक्किएर छोईहालियो भने तात्तातै घर आएर सुनपानी छर्केर चोख्याउँथे। यसैताका म जन्मिँए। अघिका टाउको मुडुले मेरा बा थिए।”

भुराले गम्भीर हुँदै सोधे- “त्यसपछि ?”

“त्यसपछि देशमा पंचायत आयो बा ! ‘महिन्द्र’ ले बँदेल खान्छन् भन्ने निहुँमा फोकट्या बाहुनहरुले पनि बँदेल खान थाले। बाहुनले रौ’सी खानु केहि आइतबार रहेन, तर सुँगुर-बुंगुर भने खाएनन्। यसै ताका म पनि बाउ बनें, तर मेरो टाउकोमा भने टन्नै रौँ थियो है। ”

“हा हा हा….त्यसपछि ?”

“पंचेले जनताको दिमाग पंचेट पारे, जनताले ४६ सालमा टाले। त्यसपछि फुका’को साँढे झैँ भए बाहुनहरू, रक्सी र बँदेल खाएर आफुलाई ठुलाबडा ठान्न थाले। सुँगुर भने खाएनन्। यसै बेला म हजुरबाउ बनें। नाति ज्ञानी होला भनेर नाम पनि उत्तम राखें, तर सार्है बेबकुफ र फटाहा पो निस्क्यो।”

“किन र बाजे उत्तम दाइ त्यस्तो ?”

“त्यसपछि के भयो बा ?”

त्यसपछि पंक्तिकारका हजुरबा, हरिप्रसाद बाजेले मलिन स्वरमा भने-
” भो नानी ! त्यो साँइदुवाको कुरै नगर। त्यसले त घरमै पोर्क बार्बिकिउ गर्छ रे !
गणतन्त्र आ’र त होला, होटेलमा जाँदा पनि सुँगुरको साँधेको सुकुटीको सितन संगै सोमरस सर्लक्कै स्वाट् पार्छ रे !”

बाजेको आँखा सजल थिए।

२. लघुकथा: समाज

समाजशास्त्र पढाउने शिक्षकले कलेजको एउटा कक्षामा भने –“भौगोलिक अवस्था, आर्थिक अवस्था, ऐतिहासिक घटनाक्रम आदिले नै उक्त समाजको रितिरिवाज, चालचलन र संस्कार निर्धारण गरेको हुन्छ।” …..बाक्य जटिल लागेर हो या बिषय गम्भीर भएर, बिधार्थीहरु सोचमग्न भए, कक्षा चुप भयो।

पढाएको कुरा बिधार्थीहरुले कतिको बुझे या बुझेनन् भनेर जान्न उनि फेरी बोले –“ ल अब तिमीहरु भर्खरै पढाएको कुरा पुस्टि गर्ने उदाहरणहरु देउ त।”

एकछिन पछि कृष्ण बोल्यो – “चाइनामा माओले औध्योगीकरणको नाममा कृषिलाई लत्याएपछी अनिकाल लगेर लाखौ मानिसहरु मरे। आजसम्म पनि खानेकुरा फ्याँक्नेलाई उक्त समाजमा घृणा गरिन्छ।”

शिक्षकले खुशी हुँदै कृष्णलाई स्याबासी दिए।

हरिले अर्को उदाहरण दियो –“जापान र इजरायलमा प्राकृतिक श्रोत नभएको कारणले, त्याहाँको समाजमा शिक्षालाई सबैभन्दा महत्व दिइन्छ| पैसा हुनेलाई भन्दा शिक्षित व्यक्तिलाई सम्मान गरिन्छ।”

हरिले पनि स्याबासी पायो।

कैलास पनि के कम, उसले अर्को उदाहरण ठोक्यो –“बेलायत संग १०० बर्षे युद्द भएको कारणले, र जर्मनीसंग प्रतिस्पर्धा भएको कारणले गर्दा फ्रेन्च नागरिकले अंग्रेजी र जर्मन सिक्नै चाहेनन्। बिकसित देशहरुमा आजपनि फ्रान्स सबैभन्दा कम बहुभाषी भएको देश हो।”

कैलासले पनि जोड्दार स्याबासी पायो।

बबिता पनि कहाँ कम थिई र, अर्को उदाहरण आयो- “स्थापना कालदेखिनै थुप्रै देशका बासिन्दाहरु बसाँइ सरेर बनेको समाज हुनाले, अमेरिकी समाज आजसम्म पनि सबैभन्दा बलियो आप्रबासी अधिकार र स्वतन्त्रता भएको समाज हो।”

पुरै कक्षा ‘को भन्दा को कम’ को शैलीमा उदाहरण दिँदै थियो, र स्याबासी पचाउँदैथियो। तर कक्षाको अर्को तीक्ष्ण बिधार्थी रमेश भने चुपचाप थियो, गम्भीर भएर सबैको कुरा सुनिरहेको थियो।

त्यो देखेर शिक्षकले रमेशतिर नजर फ्याँक्दै सोधे-“ तिम्रो दिमागमा पनि केहि उदाहरण छन् कि रमेश ?”

रमेशले भुइँतिर हेर्दै जवाफ दियो – “इज्जत-बेइज्जतको ख्याल नभएको, बेला-न-कुबेला कर्कश बोलीमा हुँदो-नहुँदो भुक्ने, क्वार-क्वार कराउनेहरुलाई हामीले प्रभु मान्छौं। त्यसैले नेपाली समाजमा कार्तिकमा कुकुर र कागको पुजा हुन्छ।”
धन्यबाद भनुँ या नभनुँ भनेर शिक्षक बडो दोधारमा परे।