माघ १९ को सम्झना

१९ माघ एकाबिहानै सञ्चार माध्यमका कार्यालयमा फ्याक्स आयो- श्री ५ बाट १० बजे महत्त्वपूर्ण सम्बोधन बक्स हुँदैछ। त्यतिबेला म च्यानल नेपालमा कार्यरत् थिएँ। आफ्नै टेलिभिजनले प्रसारण गरेको भए पनि भाषणमा के थियो, हामीलाई केही थाहा थिएन। सेनाले ल्याएको टेप मीनभवनस्थित केन्द्रबाट स्याटेलाइटमार्फत् प्रसारण हुँदै थियो, हामी यता शान्तिनगरस्थित कार्यालयको टेलिभिजन सेटमा बसेर हेर्दै थियौँ। त्यतिबेला न आज जस्तो अनलाइन मिडियाको उपस्थिति थियो, न त फेसबुक, ट्विटर जस्ता सामाजिक सञ्जाल नै। एचटिएमएलमा बनेको एउटा व्यक्तिगत साइट थियो, फ्रन्टपेजबाट अपडेट गर्नुपर्ने। त्यसैमा भाषण हुँदाहुँदै राजाले शासन हातमा लिए भनेर न्युज लेखेर अपडेट गर्न बटन थिच्छु, अपडेट नै हुँदैन! अफिसको डायल अप इन्टरनेटमा अक्सर समस्या आइरहन्थ्यो। त्यही ठानेको थिएँ। तर हैन रहेछ, सम्बोधन सकिनुअघि नै देशभरको सञ्चार सम्पर्क बन्द गरिएको थियो। टेलिफोन, मोबाइल र इन्टरनेट सम्पर्क विच्छेद गरिएको थियो। सञ्चार माध्यमका कार्यालयमा नबोलाइएका पाहुना उपस्थित भइसकेका थिए- सैनिक। ती पनि हतियारसहितका।

च्यानल नेपालको शान्तिनगरस्थित कार्यालयमा त सेना आएनन् तर प्रसारण केन्द्रमा बसेर सेनाका अधिकारीले सेन्सर गरेछन्। साथीबीच कुरा हुन्थ्यो, अब पत्रकारिता गरेर काम छैन। अब सैनिक शासनमा अभ्यस्त हुनुपर्छ भन्दै साथीहरु हाकिमले कुनै काम अह्राउँदा पनि ‘हस् साब’, ‘हुन्छ सा’ब’ भन्दै जिस्किन थाले। ‘मेन न्युज’ के छ भनेर सोध्दा मेन हैन अब मेजर न्युज भन्न थालौँ भन्ने प्रस्ताव न्युजरुममा आउँथ्यो। हुन पनि आर्मीका मेजरहरु प्रसारण हुनुअघिका एक एक टेप हेर्दै यो हाल, त्यो नहाल भनिहाल्थे। च्यानल नेपालको समाचारलगायतका प्रसारण ‘लाइभ’ हुने नभई रेकर्ड गरी टेपबाट प्रसारण गरिने भएकाले उनीहरुलाई सेन्सर गर्न झन् सजिलो भएको थियो।

माघ १९ को दिन के भयो, कसो भयो थाहा पाउन एकमात्र उपाय सर्टवेभ रेडियोमा बीबीसी सुन्ने थियो। कयौँ दिनसम्म कडा सेन्सरसीप लागू रह्यो। केही दिनपछि लाजगालले टेलिफोन र इन्टरनेट चालु भयो तर मोबाइल भने लामो समयसम्मै बन्दै रह्यो। बन्दुक बोकेका ‘अतिथि सम्पादक’ हरूले समाचार सामग्रीहरूलाई सेन्सर गरी नै रहे । त्यसबेला प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रताका आवाज निर्भिकरूपमा फैलाउने साहस गरेका थिए- ब्लग साइटहरूले र त्यसमा संलग्न थिए ब्लगरहरू। खासमा माघ १९ को त्यही कदमले वैकल्पिक पत्रकारिताको एउटा रुप ब्लगलाई फस्टाउने मौका दिएको थियो।

त्यतिबेला मुख्यतः दुई ब्लग साइट यस काममा सक्रिय थिए- युनाइटेड वी ब्लग (युडब्लुबी) र रेडियो फ्री नेपाल। युडब्लुबी कान्तिपुरमा कार्यरत उज्ज्वल आचार्य र दिनेश वाग्लेको प्रयासमा सुरु भएको पत्रकारको सामूहिक ब्लग थियो भने रेडियो फ्री नेपाल उनै उज्ज्वलले नै गोप्यरुपमा चलाएको अर्को ब्लग थियो। जुन धेरै वर्षसम्म कसले चलाएको भन्ने कसैले सुँइकोसम्म पाएनन्। दुवै साइट अङ्ग्रेजीमा थियो र मैले नेपालीमा अर्को ब्लग माइ संसार (त्यतिबेला मेरोसंसार डट ब्लगसम डट कम) ज्ञानेन्द्रको कुको एक महिनापछि सुरु गरेको थिएँ। आन्दोलनका कार्यक्रममा जाने, देखेका कुरा लेख्‍ने, फोटो-भिडियो खिच्ने र त्यसलाई तत्काल ब्लगमा राखी सार्वजनिक गरिहाल्ने। कुपछि राजाको विपक्षमा जान नसक्ने भनी च्यानलका अध्यक्ष जमिम शाहले आन्तरिक छलफलमा नै भनिसकेको अवस्थामा कर्मचारी कटौती थालियो। त्यस क्रममा आफू पनि परेपछि पूर्ण रुपमा ब्लगिङ नै दैनिकी बन्यो। डायल अप इन्टरनेटमा भिडियो र अडियो सामाग्री अपलोड गर्न कम्ति गाह्रो थिएन। तर एक किसिमको जोश भएपछि जस्तै असंभव जस्तो लाग्ने कुरा पनि संभव हुने रहेछ। सम्पूर्ण सञ्चार माध्यममा कडा सेन्सरसीप लागु भइरहेका बेला नेपालभित्र र बाहिरकालाई यी ब्लग साइटले बिना सेन्सरको सत्य र तथ्य घटनाहरू प्रस्तुत गरेर आफूलाई वैकल्पिक सूचनाको स्रोतका रूपमा प्रस्तुत गरेका थिए।

कुका धेरै नराम्रा पक्ष छन् तर वास्तवमा ब्लग र वैकल्पिक पत्रकारिताको बाटो भने यही घटनाले खोलेको थियो। मलाई ब्लगरको रुपमा पहिचान दिने कार्य र जिन्दगीमा पहिलो पटक अमेरिका नेपाल सोसाइटीबाट नगद पुरस्कारसहितको सम्मान खाने अवसर पनि जुराइदिएको थियो। ब्लग कै अनुभव सुनाउन एक पटक दक्षिण कोरियाको अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा सहभागी हुने मौका पनि जुरेको थियो। यी त भए फाइदाका कुरा, शत्रु पनि निकै कमाइयो। हरेक दिन जसो खानुपर्ने धम्की र यहाँ उल्लेख गर्नै नसकिने परिवारका सदस्यहरुप्रति समेत लक्षित गालीहरुको तीतो अनुभव पनि थु्प्रै छन्। पछि त ज्यान मार्ने धम्की पनि सामान्य लाग्न थाल्यो। धन्न ती धम्कीहरु अनलाइनमा मात्र हुन्थे।

यो पनि हेर्नुस्-
समाचारवाचकको अगाडि बन्दूक ताकेर सेना बसे..